Awitaminoza – objawy, skutki i leczenie
Awitaminoza to stan wywołany brakiem lub znaczącym niedoborem określonej witaminy w organizmie. Jakie są jej najczęstsze przyczyny i objawy? Które witaminy są najczęściej niedoborowe i jakie mogą być skutki ich braku? Jakie są metody zapobiegania awitaminozie?
1. Co to jest awitaminoza?
Awitaminoza to pojęcie, które oznacza poważny i długotrwały niedobór lub brak witamin w organizmie. Obecnie, w krajach rozwijających się, rozpoznaje się ją rzadko. Częściej występuje hipowitaminoza, to jest niedostateczna ilość witamin w organizmie.
Jakie są przyczyny awitaminozy? To przede wszystkim niedobór witamin w spożywanym pokarmie, co jest spowodowane nieprawidłowo zbilansowaną, ubogą dietą, ale i spożywaniem wysoko przetworzonej żywności.
Wpływ na rozwój zaburzenia mają także choroby żołądka, wątroby czy jelit oraz zaburzenia wchłaniania (np. niedokrwistość Addisona i Biermera, czyli niedokrwistość złośliwa) lub metabolizmu (np. przekształcanie prowitamin w witaminy). Niedobory witamin mogą być także związane ze stosowaniem niektórych leków.
Na awitaminozę szczególnie narażone są osoby nadużywające alkohol, osoby starsze oraz i niedożywione, kobiety ciężarne i wegetarianie oraz weganie (głównie witamina B12).
W grupie tej znajdują się także noworodki (w przypadku witaminy K). Okresy zwiększonego zapotrzebowania na witaminy to także czas laktacji, intensywnego wzrostu (np. dzieciństwo i okres dojrzewania) czy rekonwalescencji po chorobie lub zabiegu chirurgicznym. Niedobór witaminy D jest związany z niedostateczną ekspozycją na światło słoneczne.
2. Objawy awitaminozy
Objawy chorobowe zależą od tego, jakich witamin brakuje. Można jednak powiedzieć, że z awitaminozą wiąże się wiele zakłóceń w zakresie funkcjonowania organizmu. Jakie są objawy niedoboru witaminy A, B, C, D, E czy K? I tak:
- niedobór witaminy A skutkuje zaburzeniami procesu widzenia, utratą przejrzystości gałki ocznej i ślepoty zmierzchowej, a także do pogorszenia funkcjonowania układu odpornościowego,
- brak witaminy B1 może wywołać neurologiczą i sercowo-naczyniową chorobę beri- beri,
- niedobór witaminy B3 (niacyny) skutkuje rozwojem pelagry, której symptomem jest ból języka ust, zapalenie skóry, wymioty i biegunka, nadwrażliwość na światło oraz zaburzenia psychiczne,
- niedobór witaminy B12 prowadzi do anemii megaloblastycznej, w której pojawiają się objawy niedokrwistości oraz dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego oraz układu nerwowego,
- niedobór witaminy C wywołuje szkorbut, a co za tym idzie nadmierne rogowacenie naskórka, suchość spojówek, krwawienie i zanik dziąseł, wypadanie zębów, wybroczy i zaburzenia gojenia ran,
- brak witaminy D u dzieci odpowiada za krzywicę, a u dorosłych za rozmiękanie kości i osteoporozę,
- niedobór witaminy E może prowadzić do zaburzeń neurologicznych, osłabienia mięśni i zaburzeń widzenia,
- awitaminoza witaminy K wywołuje skazę krwotoczną oraz różne inne nieprawidłowości dotyczące krzepliwości krwi.
3. Diagnostyka, profilaktyka i leczenie awitaminozy
Kiedy należy skonsultować się z lekarzem w przypadku podejrzenia awitaminozy? Na pewno w sytuacji, gdy pojawiają się objawy niedoboru witamin, takie jak problemy z koncentracją, zmiany w nastroju, zmęczenie, osłabienie, problemy skórne, zaburzenia widzenia czy bóle mięśni czy inne dolegliwości.
Wskazaniem do konsultacji ze specjalistą jest także zmiana diety na eliminacyjną, wegetariańską bądź wegańską czy restrykcyjną (np. redukcyjną) oraz choroba przewlekła, taka jak zaburzenia wchłaniania, celiakia, choroba zapalna jelit, choroby nerek lub wątroby. Dobrze pamiętać, że samodzielne suplementowanie witamin, zwłaszcza w przypadku poważnego niedoboru, może być nieskuteczne, a nawet szkodliwe. Lepiej zdecydować się na wsparcie specjalisty.
Gdy pojawia się podejrzenia awitaminozy, dobrze jest wykonać badania laboratoryjne, które pomogą potwierdzić lub wykluczyć niedobór. To pomoże ustalić odpowiednią suplementację lub zmiany w diecie.
Leczenie awitaminozy, by było skuteczne, wymaga nie tylko zwiększenia podaży konkretnej witaminy poprzez modyfikację diety oraz włączenie preparatu jedno- lub wielowitaminowego (leku bądź suplementu diety), ale i ustalenia przyczyny problemu. Konieczne bowiem może być leczenie choroby podstawowej.
Aby leczyć awitaminozę, ale i by jej przeciwdziałać, warto przyjrzeć się swojemu jadłospisowi. Jeśli nie jest dobrze skomponowany, dobrze jest poprosić o pomoc lekarza bądź dietetyka. To bardzo ważne, by codzienna dieta była dobrze zbilansowana, urozmaicona, zasobna w produkty spożywcze z różnych grup.
Źródła witamin w diecie
Komponując dietę leczniczą, warto wiedzieć, gdzie szukać witamin. Jakie są ich źródła?
Witaminę A zawierają produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak wątroba, mleko, żółtko jaja, masło oraz produkty roślinne, na przykład marchew, dynia, bataty, szpinak, papryka czerwona.
Witaminę B1 (tiamina) - nasiona, orzechy, fasola, groch, otręby.
Witaminę B2 (ryboflawina) - jaja, mleko, produkty pełnoziarniste.
Witaminę B3 (niacyna) - ryby, mięso, drób, orzechy, nasiona.
Witaminę B5 (kwas pantotenowy) - kurze jaja, wątroba, awokado, brokuły.
Witaminę B6 (pirydoksyna) - banany, kurczak, wołowina, ziemniaki.
Witaminę B7 (biotyna) - jaja, ryby, orzechy, warzywa liściaste.
Witaminę B9 (kwas foliowy) - awokado, pomarańcze, soczewica, warzywa liściaste.
Witaminę B12 (kobalamina) - ryby, mięso, nabiał, jaja.
Witaminę C - owoce cytrusowe, takie jak pomarańcze, cytryny, grejpfruty i warzywa, na przykład papryka, brokuły, brukselka, jarmuż, kapusta.
Witaminę D - tłuste ryby, w tym łosoś, makrela, sardynki oraz produkty w nią wzbogacone, takie jak mleko, soki, płatki śniadaniowe.
Witaminę E - orzechy i nasiona, takie jak migdały, orzechy włoskie, słonecznik, orzechy ziemne oraz leje roślinne, na przykład olej słonecznikowy, olej rzepakowy, olej sojowy.
Witaminę K - zielone warzywa liściaste, to jest szpinak, boćwina, jarmuż, sałata oraz produkty fermentowane, na przykład kiszona kapusta, kimchi.