Afagia i dysfagia – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Afagia to niezdolność połykania zarówno posiłków, jak i płynów. Problem może mieć podłoże neurogenne, ale i być konsekwencją mechanicznej niedrożności przełyku bądź zaburzeń czynnościowych mięśniówki. Stanowi najbardziej zaawansowany stopień dysfagii.

To termin medyczny określający utrudnione przechodzenie pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka. Wyróżnia się dwa typy dysfagii, to:

• dysfagia ustno-gardłowa (górna, przedprzełykowa), oznaczająca trudności w przełykaniu związane z zaburzeniem przechodzenia pokarmu do przełyku,
• dysfagia przełykowa (dolna), oznaczająca trudności w przechodzeniu kęsów pokarmowych przez przełyk.

W dysfagii może być upośledzona możliwość połykania pokarmów stałych, pokarmów rozdrobnionych, płynów aż do całkowitego braku możliwości połykania. W zależności od natężenia trudności w przyjmowaniu pokarmów wyodrębnia się różne stopnie dysfagii, czyli trudności w połykaniu. To:

• I° – utrudnienie połykania pokarmów stałych,
• II° – możliwe połykanie jedynie pokarmów rozdrobnionych, półpłynnych,
• III° – możliwe połykanie jedynie płynów,
• IV° – całkowity brak możliwości połykania, nawet śliny (afagia).

Zaburzenia połykania mogą manifestować się również jako odynofagia. To ból związany z połykaniem lub przemieszczaniem się kęsa pokarmowego z jamy ustnej do żołądka.

Dysfagia może wywoływać różne objawy i wywoływać: krztuszenie się, kaszel, kichanie, odruchy wymiotne, łzawienie, uczucie zatrzymania pokarmu w przełyku, rozpieranie, a także ból podczas przełykania.

Dysfagia i afagia mogą być następstwem zmian chorobowych, dotyczących przewodu pokarmowego, chorób układu nerwowego lub mięśni. Zdarza się, że odpowiada za nie niedrożność przełyku, będąca skutkiem zabiegów medycznych.

Za utrudnione przechodzenie pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka oraz niezdolność połykania zarówno posiłków, jak i płynów, mogą odpowiadać takie schorzenia:

• urazy i choroby ośrodkowego układu nerwowego,
• udar mózgu (krwawienie śródmózgowe),
• choroba Wilsona,
• choroba Parkinsona,
• pląsawica Huntingtona,
• nowotwory przełyku (zwłaszcza rak przełyku, rak wpustu,
• nowotwory i stany zapalne jamy ustnej i gardła,
• guzy głowy i szyi, guzy pnia mózgu,
• zwężenie pozapalne przełyku, zwężenie po oparzeniu przełyku,
• choroby mięśni (dystrofia, miastenia),
• uchyłek Zenkera,
• pierścień Schatzkiego,
• zespół opuszkowy i rzekomoopuszkowy,
• zaburzenia koordynacji górnego zwieracza przełyku,
• neuropatie obwodowe,
• choroba refluksowa przełyku,
• choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa,
• stwardnienie rozsiane,
• zabiegi operacyjne w tym rejonie,
• zaburzenia czynnościowe,
• ciała obce.

W diagnostyce przyczyn dysfagii i afagii wykonuje się różne badania. Najczęściej to:

• kontrastowe badanie radiologiczne przełyku,
• ezofagoskopia z pobraniem materiału do badania histologicznego i mikrobiologicznego,
• manometria przełyku,
• tomografia komputerowa klatki piersiowej.

Zaburzenia połykania to poważny problem i istotna kwestia kliniczna. Nie tylko obniżają jakość życia chorych, ale i utrudniają, a wręcz uniemożliwiają żywienie oraz leczenie drogą doustną.

Problem z połykaniem pokarmów prowadzi do zmniejszonego przyjmowania pożywienia, wyniszczenia i niedożywienia organizmu. Zaburzenia połykania należą do częstych objawów u chorych objętych opieką paliatywną, szczególnie w ostatnich tygodniach życia.

Niedożywienie spowodowane mechaniczną przeszkodą w przewodzie pokarmowym można zahamować i odwrócić poprzez włączenie wspomagania żywieniowego.

Wspomaganie żywieniowe w przypadku dysfagii powodującej ograniczenia przechodzenia pokarmów stałych przez zwężony przełyk lub wpust żołądka polega na włączeniu preparatów płynnych, które zawierają zwiększoną ilość substancji energetycznych oraz białka.

Zdarza się, że afagia czy dysfagia wymuszają konieczność stosowania leczenia endoskopowego, wyłaniania stomii odżywczych czy wprowadzenia żywienia parenteralnego. W przypadku afagii postępowaniem z wyboru jest podawanie środków antycholinergicznych. Można także rozważyć radioterapię (naświetlanie ślinianek).