Dieta lecznicza

W celu odróżnienia żywienia prawidłowego od żywienia dostosowanego do specyficznych warunków fizjologicznych i patologicznych, używa się pojęcia diety specjalne. Należą do nich m.in.: dieta łatwostrawna; dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego (dieta oszczędzająca) lub z ograniczeniem tłuszczu; diety z modyfikacjami konsystencji (papkowata, płynna, płynna wzmocniona); dieta bogato- i ubogobiałkowa; diety z modyfikacjami składników mineralnych (niskosodowa, bogatowapniowa, bogatopotasowa, bogatożelazowa, niskofosforowa); dieta bogatoresztkowa; dieta ubogoenergetyczna; diety eliminacyjne.

Dieta specjalna powinna:

• oszczędzać chory narząd,
• pokrywać zwiększone zapotrzebowanie na te składniki, które na skutek choroby organizm utracił,
• pomagać w wyzdrowieniu,
• być pozbawiona składników, których przemiana w organizmie jest upośledzona,
• nie zawierać składników, na które chory jest uczulony.

Aby oszczędzać chory narząd, można zastosować różne metody, np. stosując dietę pozbawioną ostrych przypraw lub dietę o zmienionej konsystencji – płynną lub papkowatą. W ten sposób chronimy śluzówkę przewodu pokarmowego przed podrażnieniem (np. choroba wrzodowa). Z kolei dieta ze zmniejszoną ilością białka oszczędza pracę narządu, najczęściej nerek lub wątroby w przypadku ich niewydolności.

W przypadku konieczności dostarczenia zwiększonych ilości składników pokarmowych stosuje się np. diety bogatobiałkowe lub diety wzbogacone w witaminy i składniki mineralne przez odpowiedni dobór produktów będących dobrym źródłem tych składników. Tego rodzaju diety stosowane są w zespole nerczycowym, w przypadkach wyniszczenia organizmu, w niedokrwistości, a także w chorobach z niedoborów pokarmowych. Każda dieta ma pomagać w wyzdrowieniu. W tym celu stosuje się diety, w których zwiększenie bądź zmniejszenie ilości jakiegoś składnika ma pomóc organizmowi w zwalczaniu objawów choroby. Dla przykładu, dieta o zmniejszonej ilości sodu znajduje zastosowanie w zapobieganiu, a także leczeniu obrzęków występujących w nadciśnieniu tętniczym. Do chorób metabolicznych wrodzonych, w których modyfikacja diety polega na ograniczeniu składnika, którego przemiana w organizmie jest upośledzona, należą m.in.:

• choroba trzewna (celiakia), charakteryzująca się uczuleniem na białko zbóż – gluten występujący np. w pszenicy, życie i jęczmieniu; w chorobie tej ogranicza się lub całkowicie wyklucza z diety produkty zawierające gluten;
• fenyloketonuria – występująca z powodu braku enzymu odpowiedzialnego za przemianę fenyloalaniny do tyrozyny; leczenie dietą polega na podawaniu produktów białkowych z bardzo małą ilością fenyloalaniny;
• galaktozemia – będąca następstwem braku enzymu niezbędnego do przemiany galaktozy w glukozę; w tym przypadku mleko w diecie zastępuje się substytutami mleka pozbawionymi laktozy, która jest najpoważniejszym źródłem galaktozy w naszej diecie.

Wykluczenie alergenu pokarmowego ma miejsce w przypadku uczulenia na jeden lub kilka produktów spożywczych. Objawy alergiczne może wywoływać wiele produktów, ale najczęściej występują one po mleku, jajach, rybach morskich, miodzie, cytrusach. Skutecznym postępowaniem jest wykluczenie z diety pokarmów wywołujących uczulenie.