Dieta w anemii - niedokrwistość żywieniowa, dieta, witaminy, żelazo, polecane potrawy

Najczęstszą przyczyną tej choroby jest niedobór żelaza w organizmie spowodowany niedostateczną jego ilością w diecie, nieodpowiednim wchłanianiem z przewodu pokarmowego lub utratą tego składnika w wyniku krwawień.

Niedokrwistość żywieniowa wynika również często ze spożywania produktów wysoko przetworzonych, ubogich w witaminy oraz składniki mineralne. Odpowiednia dieta w anemii skutecznie wspomaga leczenie farmakologiczne i jest doskonałą profilaktyką.

Anemia niedoborowa jest najczęstszą chorobą hematologiczną. Najpowszechniejszą grupą niedokrwistości są anemie z niedoboru żelaza.

Stanowią prawie 80 proc. wszystkich rodzajów niedokrwistości i dotyczą przeważnie kobiet. Przyczyną anemii jest z reguły utrata krwi i związanego z nią żelaza w wyniku przewlekłych krwawień z dróg rodnych (krwawienia miesiączkowe), z przewodu pokarmowego, z dróg moczowych i z innych narządów.

Może wynikać również z dostarczania organizmowi z pożywieniem zbyt małej ilości żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12, np. w przypadku ścisłej diety wegetariańskiej albo zwiększenia zapotrzebowania na te składniki, np. w czasie ciąży lub w czasie karmienia piersią.

Charakterystyczne objawy anemii to: bladość skóry i błon śluzowych, osłabienie, duszność po wysiłku, bóle głowy, ospałość. W przypadku anemii z niedoboru żelaza mogą również występować zmiany na błonie śluzowej języka, gardła i przełyku, uczucie pieczenia przy przełykaniu, zajady w kącikach ust oraz łamliwość paznokci i włosów.

Badanie laboratoryjne krwi ujawnia zmniejszenie stężenia hemoglobiny i liczby erytrocytów. Krwinki czerwone są mniejsze niż zwykle i nieodbarwione. Anemia żywieniowa może też wynikać z nieodpowiedniego doboru produktów, które powodują zmniejszenie wchłaniania żelaza, mimo jego wystarczającej ilości w diecie.

Dietetyczne leczenie anemii wspomaga proces terapeutyczny. Decyzja o terapii farmakologicznej (zażywanie preparatów żelaza i innych suplementów witaminowo-mineralnych oraz ustalenie diety leżą w gestii lekarza.

W diecie osób z niedokrwistością z niedoboru żelaza powinny znaleźć się produkty bogate w mikroelementy (mangan, kobalt, miedź), witaminę C, B6 i B12, żelazo oraz białko.

Jakie są główne zasady dietetyczne przy anemii?

1. Jedz produkty pełnowartościowe, bogate w białko, węglowodany, tłuszcz, witaminy i składniki mineralne. Węglowodany złożone znajdziesz w produktach zbożowych, takich jak kasze i ciemne pieczywo.
2. Unikaj cukru, białego pieczywa, wyrobów cukierniczych oraz słodyczy.
3. Spożywaj chude mięso, nietłuste wędliny oraz wątrobę. Są to produkty zawierające łatwo przyswajalne żelazo.
4. Codziennie zjadaj kilka porcji warzyw i owoców bogatych w witaminę C, która poprawia absorpcję żelaza. Każdego dnia spożywaj co najmniej 150 mg witaminy C.
5. Pij mniej kawy i herbaty. Ze względu na zawartość taniny utrudniają one wchłanianie żelaza.

Duże straty składników odżywczych związane są z nieprawidłową obróbką kulinarną. Produkty zbyt długo przechowywane, które poddano działaniu wysokich temperatur łatwo tracą cenny kwas foliowy.

Jeśli pacjent zaważy u siebie pierwsze objawy anemii, takie jak: bladość skóry, brak apetytu, zmęczenie, senność czy bladość spojówki oka, powinien natychmiast zmienić swoją dietę.

Sprawdź, jakie jest działanie poszczególnych składników:

• Żelazo - odpowiada za dotlenienie organizmu, prawidłową pracę serca i wzmacnianie odporności; żelazo reguluje ponadto gospodarkę hormonalną, poprawia pracę układu nerwowego i dostarcza organizmowi energii; dieta bogata w żelazo powinna zawierać następujące składniki: czerwone mięso, szpinak, brokuły, rośliny strączkowe.
• Dieta w anemii powinna zawierać duże ilości kwasu foliowego, ponieważ reguluje on podział komórkowy; kwas foliowy występuje w warzywach o zielonych liściach (szpinaku, sałacie), fasoli, soku pomarańczowym, produktach pełnoziarnistych.
• Miedź, cynk i kobalt - są to pierwiastki biorące czynny udział w budowaniu czerwonych ciałek krwi; kobalt ponadto jest składnikiem witaminy B12, a miedź ułatwia transport żelaza; cynk występuje w produktach pełnoziarnistych, kaszy gryczanej, żółtym serze, kapuście i jajach; źródłem kobaltu są grzyby, cykoria i szpinak; miedź występuje w owocach morza, orzechach, drobiu, produktach pełnoziarnistych i warzywach strączkowych.
• Molibden - choć zapotrzebowanie na ten pierwiastek jest bardzo niewielkie, to bez niego żelazo nie może zostać przyswojone; molibden występuje w produktach pełnoziarnistych, roślinach strączkowych, pomidorach, natce pietruszki, jajach, mleku i przetworach mlecznych, szczególnie w żółtym serze;
• Witamina C - poprawia wchłanianie żelaza; witaminę C można odnaleźć w natce pietruszki, owocach cytrusowych, sałacie, pomidorze.
• Witamina E - poprawia funkcjonowanie procesów krwiotwórczych zachodzących w organizmie; występuje w warzywach o zielonych liściach, olejach roślinnych, kiełkach pszenicy, pieczywie razowym.
• Witaminy B6 i B12 - niedobór tych witamin powoduje, że erytrocyty są za duże oraz zbyt kruche i nie mogą uczestniczyć w transporcie substancji odżywczych; źródłem tych witamin są: ryby, sery żółte, wątroby, produkty z pełnego ziarna, orzechy, drożdże, awokado.

Może się nam wydawać, że zawartość żelaza w produktach to najważniejsza sprawa, ale tak naprawdę istotny jest rodzaj jego źródła. Pierwiastek ten występuje w produktach zwierzęcych (tzw. żelazo hemowe, absorbowane przez organizm w 10–15 proc.) i roślinnych (tzw. żelazo niehemowe, wchłaniane w 2–3 proc.).

Żelazo z produktów pochodzenia roślinnego wchłania się dużo gorzej niż z produktów pochodzenia zwierzęcego. Z żelaza ryżu i szpinaku wynosi 1 proc., z kukurydzy 3 proc., z sałaty 4 proc., a z pszenicy 5 proc.. Absorpcja tego samego pierwiastka z ryb wynosi zaś 11 proc., wątroby 12 proc., a z mięsa cielęcego 22 proc..

Ta różnica w zdolności organizmu do przyswajania żelaza zależy od budowy chemicznej tego makroelementu. W produktach pochodzenia zwierzęcego występuje żelazo hemowe – dwuwartościowe, natomiast w produktach roślinnych żelazo niehemowe – trójwartościowe.

Ze względu na zawartość żelaza, artykuły spożywcze dzieli się na te o jego niskiej zawartości (np. mleko, ziemniaki, owoce), na produkty o średniej zawartości żelaza (np. drób, mięso, kasze, warzywa) oraz produkty o wysokiej zawartości żelaza (np. podroby i warzywa strączkowe).

Ilość wchłanianego przez organizm żelaza jest uwarunkowania wieloma czynnikami. Absorpcja tego pierwiastka poprawia się dzięki spożyciu produktów bogatych w witaminę C, a zmniejsza - w związku z obecnością minerałów (cynk, miedź, wapń), tanin, szczawianów, fitynianów oraz błonnika pokarmowego.

Dieta w anemii powinna uwzględniać produkty zawierające wszystkie składniki odżywcze, które pokrywają dzienne zapotrzebowanie na nie.

Pełnowartościowe białko podaje się pod postacią twarogu, białego sera, jaj, ryb oraz mięsa - szczególnie wołowiny oraz indyka. Duże znaczenie przy niedokrwistości ma podawanie surowych owoców i warzyw, będących źródłem witamin i składników mineralnych.

Potrawy należy przygotowywać starannie, aby pobudzały apetyt. Posiłki powinny posiadać wyraźny, nieco ostry lub kwaskowy smak.

Zupy warto gotować na wywarach z kości, mięsach, rybach i jarzynach. Dieta anemika może być uzupełniana w żelazo poprzez podawanie surowego mięsa w postaci befsztyków tatarskich.

Dobrze jest wypijać przy głównym posiłku niewielką ilość czerwonego, wytrawnego wina gronowego. Na desery polecane są surowe owoce, kompoty i galaretki żelatynowe. Unikać należy ciast, szczególnie słodkich i tłustych tortów.

Źródła

1. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K., Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, ISBN 978-83-200-4212-2.