Dieta w chorobach nerek
Nerki zalicza się do najważniejszych narządów znajdujących się w organizmie człowieka. Wszelkie zaburzenia w ich funkcjonowaniu negatywnie wpływają na stan zdrowia. W wyniku wielu chorób może dojść do niewydolności nerek, a z czasem również do nieodwracalnego upośledzenia ich funkcji. W leczeniu chorób nerek dużą rolę odgrywa właściwe odżywianie. Wszelkie błędy żywieniowe stanowią bowiem dodatkowe obciążenie dla tych narządów. Odpowiednia dieta w chorobach nerek wspomaga proces leczenia. Jak więć powinna wyglądać dieta na nerki?
1. Dieta na nerki
Najważniejsze jest ograniczenie lub nawet całkowite wyeliminowanie soli z diety. Niestety nie wystarczy tutaj schowanie solniczki. Sól ukrywa się w wędzonych mięsach, wędlinach, oliwkach, kwaszonej kapuście, wędzonych rybach oraz daniach mrożonych i puszkowanych.
Ponadtonależy ograniczyć spożycie mięsa. Podwyższa ono stężenie wapnia, szczawianów oraz kwasu moczowego, co bardzo sprzyja powstawaniu kamieni nerkowych. Badania dowodzą, że ryzyko wystąpienia kamicy nerek wzrasta trzykrotnie u osób jedzących dużo mięsa. Białko zaś jest czynnikiem zakwaszającym płyny ustrojowe oraz mocz.
Do powstawania kamicy nerkowej przyczyniają się też produkty bogate w szczawiany, których nadmiar zostaje zatrzymany w nerkach w postaci złogów. Trzeba więc zrezygnować z warzyw, takich jak: szpinak, rabarbar, buraki i botwina.
Wspaniałym obrońcą w walce z kamieniami nerkowymi jest woda. Przy skłonnościach do złogów nerkowych trzeba pić do ośmiu szklanek dziennie. Rozcieńczanie moczu ułatwia wydalanie nadmiaru szczawianów i wapnia, co zapobiega łączeniu się i krystalizowaniu tych związków. Wodę powinno się pić samą lub z dodatkiem soku jabłkowego. Herbata, czekolada, słodkie napoje czy soki powodują dodatkowe zakwaszenie moczu, tworząc warunki do powstawania kamieni.
O swoje nerki można zadbać wprowadzając do diety błonnik. Jego najlepszymi źródłami – dla osób skłonnych do odkładania się kamieni – są otręby ryżowe i kukurydziane.
2. Dieta w kamicy nerkowej
Kamica nerkowa to schorzenie nerek polegające na wytrącaniu się w drogach moczowych złogów w postaci kamieni. Najczęściej kamienie tworzone są ze szczawianów wapnia (70-80%), ponadto mogą być zbudowane z fosforanu amonowo-magnezowego (10%), fosforanu wapnia (5-10%), kwasu moczowego (5-10%) lub cystyny (1-3%). Przy chorobach nerek istotne znaczenie odgrywa ilość przyjmowanych płynów, spożywanej soli kuchennej oraz białka. Planując dietę, należy wziąć pod uwagę masę ciała chorego, bilans wodny i stężenie elektrolitów we krwi. W każdej postaci kamicy nerkowej należy pić duże ilości wody – powyżej 3 litrów na dobę, aby zapobiec wytrącaniu się złogów kamieni oraz ułatwić wydalanie już występujących. Należy zmniejszyć spożywanie soli kuchennej oraz białka (głównie pochodzenia roślinnego, czyli fasoli, soi, soczewicy na rzecz mięsa i ryb).
W przypadku kamicy wapniowej należy zmniejszyć spożycie produktów bogatych w wapń, a należą do nich np.: mleko, śmietana, twaróg i ser żółty. Ponadto trzeba ograniczyć spożycie ryb oraz czekolady. Dieta w kamicy moczanowej powinna być bogata w warzywa i owoce. Jednocześnie należy zrezygnować z takich produktów, jak wątróbka, cynaderki, baranina, wieprzowina, sardynki, śledzie, czekolada, kawa, kakao, orzechy i mocna herbata. Jako źródło białka podaje się mleko oraz jego przetwory. Przy kamicy szczawianowej konieczne jest wyeliminowanie z diety produktów zawierających kwas szczawiowy. Do produktów tych należą: szpinak, szczaw, czekolada, kakao, rabarbar i mocna herbata. Dodatkowo trzeba zmniejszyć spożycie wapnia.
Kolejną chorobą nerek jest zespół nerczycowy. Przy tym schorzeniu pacjent musi spożywać większe ilości białka, którego 80% powinno być pochodzenia zwierzęcego. Dodatkowo, chory powinien ograniczyć spożycie soli kuchennej, a także tłuszczu, którego dzienna porcja nie powinna przekraczać 70 g. Taką dietę trzeba stosować przez wiele miesięcy.
3. Dieta w kamicy szczawianowej
Produkty niewskazanymi w kamicy szczawianowej są: czekolada, kakao, szczaw, szpinak, rabarbar, botwina, cytryna, agrest, suszone śliwki, suszone figi, rzepa, nasiona roślin strączkowych, mocna herbata, kawa, ostre przyprawy (w tym pieprz).
Produkty dozwolone w ograniczonych ilościach: cukier, mleko, jajka, ziemniaki, śliwki, truskawki, marchew, buraki, pomidory, zielony groszek, groch oraz inne rośliny strączkowe.
Produkty zalecane: duże ilości płynów, mięso, zwłaszcza drobiowe, ryby, kapusta, ogórki, cebula, owoce (poza wymienionymi wyżej), masło, produkty zbożowe oraz zioła (ziele nawłoci, rdestu ptasiego i skrzypu).
Pacjenci cierpiący na postać jelitową tej kamicy powinni zwiększyć ilość wapnia w pożywieniu, co spowoduje zmniejszenie wchłaniania szczawianów.
4. Dieta w kamicy moczanowej
Aby zmniejszyć zawartość kwasu moczowego w moczu, należy ograniczać spożycie związków purynowych. Związki te występują w mięsie i jego wyrobach, należy więc zmniejszyć spożywanie tych produktów do 150 g na dobę.
Produkty niewskazane: podroby (wątroba, nerki, mózg i serca), sardynki, czekolada, kakao, mocna herbata, kawa, wieprzowina, baranina, śledzie, kawior, orzechy.
Produkty dozwolone w ograniczonych ilościach: ryby, mięso wołowe, cielęce lub drób, wywary mięsne i grzybowe, rośliny strączkowe (groch, fasola, soczewica i bób) oraz masło.
Produkty zalecane: duża ilość płynów, w tym wody mineralnej, warzywa, owoce, mleko, chudy ser, ziemniaki, cukier oraz potrawy mączne.
5. Dieta w kamicy fosforanowej
Produkty zabronione: sery, rośliny strączkowe i ich nasiona, alkaliczne wody mineralne.
Produkty dozwolone w ograniczonych ilościach: ziemniaki, warzywa, owoce, mleko, jajka.
Produkty zalecane: duże ilości płynów, mięso, ryby, sery, chleb, wszystkie rodzaje kasz, makarony, masło, zioła (ziele skrzypu, owocnia fasoli, korzeń wilżyny, kwiat wiązówki).
W leczeniu kamicy fosforanowej najistotniejsze jest zakwaszenie moczu. Nie można jednak tego osiągnąć wyłącznie dzięki diecie, dlatego konieczne jest włączenie leków zakwaszających.
6. Dieta w kamicy cystynowej
Produkty zabronione: szpinak, rabarbar, agrest, rodzynki, śliwki, goździki, borówki, winogrona, rośliny strączkowe, kakao oraz szczaw.
Produkty dozwolone w ograniczonych ilościach: mleko i przetwory mleczne, fasola, pomidor, brukselka, pomarańcza, ananas, truskawka.
Produkty zalecane: inne produkty roślinne.
7. Dieta przy niewydolności nerek
W diecie na niewydolność nerek należy zwrócić uwagę na wiele czynników.
- Ilość spożywanych kalorii – chorzy z prawidłową masą ciała, powyżej 60 roku życia powinni dostarczać organizmowi 35 kcal/kg masy ciała na dobę, a chorzy poniżej 60 roku życia – od 30 do 35 kcal/kg masy ciała na dobę, czyli ok. 2000-2500 kcal/dobę. U chorych mało aktywnych wystarczające spożycie to 1800-2000 kcal/dobę.
- Białko – o jego ilości w diecie decyduje stężenie mocznika i kreatyniny w osoczu krwi oraz klirens kreatynowy (GFR). Ograniczenie białka zapobiega konieczności leczenia dializacyjnego. Minimalna zawartość białka, jaką musi zawierać dieta, to 20 g na dobę z dodatkiem aminokwasów egzogennych. Średnie ograniczenie białka wynosi 40-50 g na dobę, natomiast małe ograniczenie to 60-70 g na dobę. Białko powinno być pełnowartościowe, z produktów pochodzenia zwierzęcego: chude mięso, chude mleko, sery twarogowe, białko jaj, kefir, jogurt.
- Tłuszcze – ich spożycie przy niewydolności nerek nie wymaga ograniczenia, warto jednak wybierać te pochodzenia roślinnego, czyli na przykład oliwę z oliwek, olej sojowy, słonecznikowy, rzepakowy. Z kolei niewskazany są: smalec, łój, margaryny twarde, słonina, a także tłuste mięsa, jak baranina, wieprzowina, podroby, kaczka, gęś, tłuste ryby, sery żółte i topione, boczek, pasztety, parówki.
- Spożycie płynów – ilość przyjmowanych płynów powinna być uzależniona od takich czynników, jak obrzęki, nadciśnienie tętnicze i ilość wydalanego moczu. Należy przy tym uwzględnić płyny zawarte w zupach, sosach, warzywach i owocach.
- Sód – przy wyrównanej niewydolności nerek ograniczenie spożycia sodu nie jest konieczne. Dobrą regułą jest jednak niespożywanie więcej niż 1 łyżeczki soli dziennie.
- Fosfor – chorzy z niewydolnością nerek powinni ograniczyć spożycie produktów bogatych w fosfor, w tym podrobów, produktów zbożowych, serów dojrzewających podpuszczkowych i topionych, roślin strączkowych, ryb, żółtek jaj, grzybów, wędlin i mleka w proszku.
- Potas – przy wyrównanej niewydolności nerek zapotrzebowanie na potas jest większe niż zwykle, natomiast w okresie schyłkowej niewydolności powinno być ograniczone do 1500-2000 mg na dobę. Oznacza to konieczność wykluczenia z diety suchych nasion strączkowych, otrębów, kakao, czekolady, orzechów, suszonych owoców, bananów, awokado, pomidorów, ziemniaków, warzyw liściastych i grzybów.
8. Dieta dla osób poddawanych dializie
Pacjenci poddawani dializom często są niedożywieni, dlatego też konieczne jest zwiększenie ilości dostarczanych kalorii do 35-40 kcal/kg masy ciała na dobę. Głównym źródłem węglowodanów w ich diecie powinny być produkty zbożowe, takie jak makarony, kasze, mąka skrobiowa, chleb skrobiowy niskobiałkowy. Konieczne może się okazać uzupełnienie białka za pomocą preparatów odżywczych, gdyż w trakcie dializ dochodzi do jego utraty. Z kolei zapotrzebowanie na tłuszcz wynosi 30-35% energii przy dializie pozaustrojowej i 35-40% energii przy dializie otrzewnowej. Jako źródło tłuszczów należy wybierać produkty pochodzenia roślinnego (oleje i oliwy) zamiast produktów zwierzęcych. Leczenie z zastosowaniem dializ wymaga ograniczenia spożycia potasu, fosforu i sodu. Z kolei uzupełniać należy spożycie witaminy A, C i D.
Dieta na chore nerki ma ogromne znaczenie, gdyż spożywanie niektórych produktów, zwłaszcza tych bogatych w białko, potas, fosfor i sód, jest dla tego narządu dużym obciążeniem. Rezygnując z nich, odciążamy i tak źle pracujące nerki.