Antyoksydanty wśród witamin i minerałów

Większość atomów posiada po dwa elektrony (tzw. elektrony sparowane) na swojej powłoce. Cząsteczka, w której na jednej z powłok występuje tylko jeden elektron (tzw. elektron niesparowany) jest nietrwała. Dąży ona do przyjęcia drugiego elektronu lub oddania tego niesparowanego, który już posiada. Wykorzystuje przy tym inne cząsteczki. Wolne rodniki są zatem molekułami bardzo reaktywnymi chemicznie. Przyłączając elektrony, utleniają one każdą napotkaną cząsteczkę. Najbardziej narażone na ataki wolnych rodników substancje występujące w organizmie, to związki posiadające podwójne wiązania chemiczne. Należą do nich:

• białka (wchodzące m.in. w skład osocza krwi)
• kwas dezoksyrybonukleinowy (materiał genetyczny, DNA),
• kwasy tłuszczowe) (wchodzące w skład błon komórkowych),
• lipidy (znajdujące się w tkance nerwowej).

Atakując związki najważniejsze dla życia komórek, wolne rodniki powodują degenerację błon komórkowych, uszkadzają jądra komórkowe. Ich destrukcyjny wpływ na DNA powoduje zaburzenia podziału komórek. Są odpowiedzialne za powstawanie m.in. chorób sercowo-naczyniowych, schorzeń stawów, zaburzeń przemiany materii, czy chorób nowotworowych.

Największym źródłem tych szkodliwych cząstek są produkty przemiany metabolicznych, zachodzących nieustannie w organizmie człowieka. Istnieje także wiele zewnętrznych czynników powodujących gwałtowny wzrost wolnych rodników w organizmie. Są to m.in.:

• narażenie na promieniowanie rentgenowskie (badania radiologiczne),
• nadmierna ekspozycja na promieniowanie elektromagnetyczne (telewizor, komputer, mikrofalówka),
• nadmierna ekspozycja na słońce (promieniowanie UV),
• zanieczyszczenie środowiska (gł. metale ciężkie),
• palenie tytoniu,
• dodatki do żywności (substancje konserwujące).

Mechanizm działania większości antyoksydantów polega na unieczynnianiu wolnych rodników poprzez łączenie się z ich cząsteczkami. Efektem tego jest neutralizacja utleniających właściwości rodników tlenowych i powstanie nowego związku chemicznego. Kolejnym sposobem walki ze szkodliwymi utleniaczami, jest oddawanie im elektronu przez substancję przeciwutleniającą. W ten sposób dochodzi do stabilizacji atomu wolnego rodnika, który już nie musi „zabierać" elektronu od cząsteczki pochodzącej z komórki organizmu. Antyoksydanty usuwają z komórek uszkodzone cząsteczki i szkodliwe substancje powstałe wskutek działania wolnych rodników.

W wielu badaniach wykazano, że stosowanie przez dłuższy czas prowitaminy A oraz witamin C i E, powoduje lepszą reakcję na leczenie chorób nowotworowych. Dowiedziono również znacznie szybszych rezultatów terapii chorób serca podczas jednoczesnej suplementacji tymi witaminami.

Prowitamina A (beta-karoten) w organizmie przekształca się w witaminę A tylko w takiej ilości, w jakiej jest mu potrzebna. Jest to więc związek bezpieczny dla organizmu człowieka. Występuje m.in. w marchwi, szpinaku, pomidorach, sałacie), glonie z rodzaju Arthrospira.

Witamina C (kwas askorbinowy) dobrze rozpuszcza się w wodzie. Nadmiar tej substancji nie odkłada się w organizmie, lecz wydalany jest z moczem. Szczególnie wysokie dawki tej witaminy mogą jednak powodować powstanie kamieni nerkowych. Główne źródła tej witaminy, to: papryka, owoce cytrusowe, truskawki, ziemniaki, kapusta, pomidory.

Witamina E (tokoferol) jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach, w związku z czym, nadmiar tego związku jest szkodliwy dla organizmu. Posiada silne właściwości antyoksydacyjne. Występuje głównie w olejach roślinnych, jajach, orzechach, czy zielonych warzywach.

Cynk jest jednym z najważniejszych mikroelementów występujących w organizmie człowieka. Bierze udział w wielu procesach enzymatycznych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania komórek. Jego naturalnym źródłem są ryby, mięso, jaja, drożdże, warzywa.

Mangan – podobnie jak cynk – jest niezbędnym do życia mikroelementem, wpływającym na metabolizm komórek organizmu. Występuje m.in. w orzechach, produktach zbożowych nieprzetworzonych, naparze z herbaty.

Miedź jest mikroelementem o właściwościach antyutleniających odpowiedzialnym głównie za prawidłowy przebieg oddychania komórkowego. Produkty szczególnie bogate w miedź, to wołowina, ryby, kasza jęczmienna, orzechy, płatki owsiane.

Selen wzmaga działanie antyoksydacyjne witamin A, C i E. Jednak podstawową rolą tego mikroelementu jest uczestnictwo w ważnych procesach enzymatycznych komórek organizmu. Otręby, kiełki zbożowe i ryby morskie, to główne źródła występowania tego pierwiastka.

Silnym działaniem przeciwutleniającym odznaczają się również niektóre enzymy i barwniki występujące naturalnie w komórkach organizmów żywych. Suplementacja preparatami zawierającymi te substancje wzmaga obronę przed wolnymi rodnikami.

Koenzym Q10 (ubichinon) jest odpowiedzialny za prawidłowy transport elektronów w błonie komórkowej struktur komórkowych (mitochondriów) podczas procesu oddychania komórkowego. Jego niedobór powoduje zaburzenia w dostarczaniu energii komórkom organizmu. Związek ten występuje głównie w rybach morskich, jajach, szpinaku.

Luteina jest roślinnym barwnikiem posiadającym silne właściwości antyrodnikowe. Szczególną aktywność przeciwutleniającą wykazuje wobec komórek narządu wzroku. Jej naturalne źródła występowania, to szpinak, sałata, brokuły.

Likopen jest naturalnym barwnikiem występującym w organizmach roślin i zwierząt. Podobnie, jak beta-karoten, likopen jest karotenoidem. Jednak w odróżnieniu od prowitaminy A, nie ulega przekształceniu do retinolu (witaminy A). Likopen jest znany ze swoich właściwości przeciwnowotworowych. Prawdopodobny mechanizm jego działania polega na odbudowywaniu połączeń międzykomórkowych zniszczonych przez komórki rakowe.

Bioflawonoidy (antocyjany, flawanony, flawony, flawonole, izoflawony, katechiny) – są to barwniki wykazujące działanie hormonów roślinnych i regulatorów procesów enzymatycznych zachodzących w komórkach roślin. Występują w niemal wszystkich owocach i warzywach. Wykazują wyjątkowo silne działanie antyoksydacyjne. Dostępne również w postaci preparatów farmaceutycznych.