Dieta w miażdżycy
Miażdżyca jest poważną chorobą, lepiej jej zapobiegać niż leczyć. Chorują na nią częściej mężczyźni niż kobiety, głównie po 35. roku życia. Ryzyko zachorowania zwiększa się u osób palących papierosy, otyłych, alkoholików, u chorych na nadciśnienie lub cukrzycę, u narażonych na stres. Może spotkać wielu z nas. Dieta w miażdżycy kojarzy się z niejedzeniem jaj i smalcu. Czy aby na pewno jest to prawdą?
1. Na czym polega miażdżyca naczyń?
Miażdżyca jest chorobą, która polega na zwyrodnieniowych zmianach w błonie środkowej i wewnętrznej tętnic – w aorcie, tętnicach mózgowych i wieńcowych. Blaszka miażdżycowa rozwija się przez lipoproteiny. Dochodzi do zwłóknienia tętnic, wapniowych nacieczy i powstania skrzepu, który zatyka światło tętnicy. W ten sposób stopniowo zwężają się naczynia. Przez wiele lat nie odczuwamy tego. I często nie mamy na to również wpływu. Dużą rolę w rozwoju miażdżycy mają uwarunkowania genetyczne. Jeśli ktoś w naszej rodzinie zmarł z powodu choroby wieńcowej, to ryzyko zachorowania wzrasta tak, jakbyśmy palili papierosy. Jednak są również czynniki, na które mamy wpływ: prawidłowa dieta i aktywność fizyczna. Miażdżyca może dotyczyć wielu naczyń: wieńcowych, tętnic mózgowych, nerkowych, kończyn dolnych, tętnicy głównej. Najpoważniejszym, a zarazem najczęstszym powikłaniem miażdżycy jest zawał serca. W Polsce zapada na niego co roku 100 tys. osób.
2. Czynniki ryzyka miażdżycy
Czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania na miażdżycę:
- genetyczne – choroba niedokrwienna serca, zaburzenia DNA;
- biochemiczne – nadmiar fibrynogenu, przerost lewej komory serca, białkomocz, komórkowa insulinooporność, upośledzona tolerancja glukozy, hipercholesterolemia, hipertriglicerydemia, zwiększona aktywność płytek;
- środowiskowe – otyłość, choroba alkoholowa, palenie papierosów, brak ruchu, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, przewlekły stres;
- pozostałe – osoby powyżej 35. roku życia, mężczyźni.
Nieprawidłowe odżywianie jest również jednym z czynników zagrożenia miażdżycą:
- niedobór błonnika,
- niedobór witamin A, C, E, beta-karotenu,
- niedobór żelaza, miedzi, magnezu, selenu, chromu,
- zbyt duża ilość spożywanego cholesterolu – powyżej 300 mg/dobę,
- zbyt dużo tłuszczów w diecie,
- zbyt energetyczna dieta,
- zjadanie głównie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego.
3. Przyczyny miażdżycy
Jednym z czynników powodujących miażdżycę jest cholesterol. Jego stężenie we krwi jest większe u starszych osób, mężczyzn, nieaktywnych fizycznie, jedzących pokarmy wysokoenergetyczne. Cholesterol powiązany z białkami w osoczu krwi tworzy lipoproteiny. Rozróżniamy cholesterol dobry i zły.
Dobry cholesterol HDL – lipoproteiny wysysają nadmiar cholesterolu i przenoszą go do wątroby, gdzie ulega degradacji. HDL jest niższy u osób otyłych, przy diecie bogatej w węglowodany, u osób palących. Wyższe stężenie dobrego cholesterolu pojawia się u osób, które rzucają palenie, zwiększają aktywność fizyczną, zmniejszają spożycie alkoholu.
Zły cholesterol LDL – lipoproteiny o małej gęstości przenoszą cholesterol z wątroby do tkanek.
Trójglicerydy powstają w wątrobie z kwasów tłuszczowych. Jest ich dużo, gdy mamy tłustą dietę. Ułatwiają tworzenie zakrzepów krwi, które zatykają naczynia krwionośne i powodują zawał. Stężenie trójglicerydów w organizmie zwiększa alkohol, węglowodany, otyłość i nadmierne jedzenie. Zmniejszają je wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, chudnięcie, mniej alkoholu i cukrów prostych.
4. Dieta stosowana w miażdżycy
Celem diety w miażdżycy jest utrzymanie cholesterolu na odpowiednim poziomie, a jednocześnie dostarczanie organizmowi odżywczych produktów. Tłuszcze powinny pokrywać maksymalnie 15–30% dobowego zapotrzebowania energetycznego. Generalnie należy ograniczać spożycie smalcu, słoniny, masła, tłuszczów z mięsa i serów żółtych. Kwasy tłuszczowe nasycone zwiększają stężenie cholesterolu we krwi, dlatego należy unikać masła kakaowego, oleju kokosowego i palmowego.
Nienasycone kwasy tłuszczowe:
- wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-6 – zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego, złego LDL w surowicy, zmniejszają skłonności do zakrzepów, ale nie zwiększają stężenia trójglicerydów, występują w oleju kukurydzianym, słonecznikowym, sojowym, margarynie;
- wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 – zapobiegają arytmii serca, hamują powstawanie zakrzepów, zmniejszają stężenie trójglicerydów w surowicy, występują w oleju rzepakowym, lnianym, oleju z ryb morskich, orzeszkach ziemnych i włoskich.
Zaleca się spożywanie około 1-2 g czystych kwasów na dobę. Warto pamiętać, że łatwo ulegają one utlenieniu i tracą swoje wartości.
Jednonienasycone kwasy tłuszczowe zmniejszają stężenie cholesterolu. Występują w oliwie z oliwek, awokado, oleju rzepakowym. Dziennie powinny pokrywać 10% zapotrzebowania energetycznego.
W diecie dla chorych na miażdżycę można jeść mięso. Należy wybierać chude kawałki, zjadać małe porcje i ograniczyć żywność bogatą w tłuszcz. Dozwolone są ryby, drób bez skórki, należy usuwać widoczny tłuszcz i skórę, gotować na parze, piec, dusić lub grillować. Węglowodany powinny stanowić 60% wartości energetycznej diety. Cukry proste powinny być ograniczone. Należy unikać słodyczy, napojów słodzonych, jasnego pieczywa. Błonnik pokarmowy jest zalecany, więc warto jeść produkty z nieprzetworzonego ziarna. 12% dziennego zapotrzebowania to białko. Powinno pochodzić z chudych ryb, wędlin, mleka i produktów mlecznych.
5. Naturalne środki przeciwmiażdżycowe
Flawonoidy występują w roślinach jako barwniki i chronią je przed szkodliwymi czynnikami. Badania wykazują, że działanie antymiażdżycowe mają: grejpfrut, cebula, karczochy, czerwone winogrona, czarna i zielona herbata, kora wierzby, pomidory, kakao i czekolada, głóg. Pamiętajmy, by spożywać je w umiarkowanej ilości.
Miażdżyca jest chorobą, której lepiej zapobiegać. Warto pomyśleć o tym wcześniej. Rzucić palenie, pić mniej alkoholu, zwiększyć swoją aktywność fizyczną.