Edukacja żywieniowa – definicja, program, formy i cele
Edukacja żywieniowa polega na systematycznym i długofalowym przekazywaniu wiedzy o żywności i żywieniu, która jest oparta na aktualnych i sprawdzonych wynikach badań naukowych. Jej rolą jest motywowanie do podejmowania zachowań prozdrowotnych, zaś celem nabywanie wiedzy oraz umiejętności, a także kształtowanie prawidłowych nawyków w zakresie zasad prawidłowego żywienia. Co warto wiedzieć?
1. Co to jest edukacja żywieniowa?
Edukacja żywieniowa to element edukacji zdrowotnej. Postrzega się ją jako długotrwały proces, w którym ludzie uczą się praktycznego zastosowania wiedzy o żywności i żywieniu. Ta jest rzetelna i wiarygodna, oparta na badaniach naukowych. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się znaczny postęp w dziedzinie edukacji żywieniowej. Napędza go rozwój badań nad żywnością i zachowaniami żywieniowymi, co przekłada się na wzrost wiedzy na temat roli żywienia w zdrowiu człowieka.
2. Formy edukacji żywieniowej
Edukacja może mieć charakter instytucjonalny lub popularyzatorski. Wyróżnia się takie formy edukacji żywieniowej jak:
- edukacja domowa, która jest prowadzona przez rodziców czy opiekunów. Największe znaczenie prozdrowotne mają wzorce żywieniowe, które dzieci i młodzież uzyskują w rodzinie.
Wiedza może być przekazywana dziecku bezpośrednio (poprzez dostarczanie określonej żywności), ale i pośrednio (poprzez kształtowanie postaw wobec żywności oraz preferencji żywnościowych). Oznacza to, że młodzi ludzie zdobywają podstawy wiedzy zarówno dzięki informacjom, jaki są mu przekazywane w sposób zamierzony, jak i poprzez obserwację zachowań domowników, - edukacja szkolna i przedszkolna (instytucjonalna). Edukacja żywieniowa dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym jest prowadzona przez nauczycieli, wychowawców, pielęgniarki oraz specjalistów i autorytety w danej dziedzinie. Zadaniem placówek jest przekazywanie wiedzy o zdrowym żywieniu, kształtowanie świadomych i trwałych przyzwyczajeń, umiejętności i sprawności służących prawidłowym zachowaniom żywieniowym,
- edukacja pozaszkolna (popularyzatorska), realizowana jest za pośrednictwem telewizji, internetu, radia, prasy, książek i pism branżowych oraz innych form masowego przekazu.
3. Program edukacji żywieniowej
Według specjalistów edukacja zdrowotna powinna być traktowana jako długofalowa inwestycja w zdrowie społeczeństwa, a działania powinny być skierowane już do dzieci w wieku przedszkolnym. Edukacja żywieniowa dzieci i młodzieży ma ogromne znaczenie (większe niż edukacja żywieniowa dla dorosłych). Jest ważna, ponieważ młody człowiek chłonie wszystko jak gąbka, a wady w sposobie żywienia ukształtowane w dzieciństwie wpływają niekorzystnie na prawidłowy rozwój fizyczny i stan odżywienia także w życiu dorosłym. Trzeba pamiętać, że wraz z wiekiem nawyki i zachowania żywieniowe są coraz trudniejsze do skorygowania.
Wszechstronna i efektywna edukacja powinna łączyć różnorodne metody i formy pracy oraz uwzględniać różne środki dydaktyczne. Aby była skuteczna, jej propagowanie wymaga doboru odpowiednich metod i form przekazu treści żywieniowych, które będą dostosowane do potrzeb, ale i możliwości odbiorców. Sprawdzają się zwłaszcza warsztaty, pogadanki, wykłady, pomocne są także ulotki, plakaty, broszury, filmy edukacyjne oraz strony internetowe.
4. Cele edukacji żywieniowej
Edukacja zdrowotna to nie tylko proces przekazywania wiedzy teoretycznej, ale także wykorzystanie jej w sposób użyteczny. Celem działań jest kształtowanie i promowanie zachowań prozdrowotnych związanych z żywieniem. Ich filarem są zasoby wiedzy, ale także umiejętności i świadomość konsumencka.
Edukacja żywieniowa ma na celu wypracowanie prawidłowych nawyków żywieniowych. Powinna pomóc zapobiegać szerzeniu się niekorzystnych wzorców i wyrażać się w umiejętności:
- układania jadłospisu,
- przygotowywania wartościowych odżywczo potraw,
- rozumienia informacji na temat żywienia oraz żywności,
- odpowiedniego przechowywania produktów spożywczych,
- analizowania informacji na etykietach produktów.
Dzięki edukacji żywieniowej można także kształtować pożądane zachowania w zakresie racjonalnego gospodarowania żywnością oraz organizacji pracy przy przygotowywaniu posiłków. Celem działań z zakresu edukacji żywieniowej jest również szeroko pojęta profilaktyka chorób dietozależnych (np. otyłość, cukrzyca, problemy z układem krążenia), ale i innych, takich jak alergia pokarmowa czy próchnica zębów.