Jęczmień – gatunki zboża, zastosowanie i wartości odżywcze

Jęczmień (Hordeum L.) to rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych, który pochodzi ze stref umiarkowanych półkuli północnej. Obejmuje około 40 gatunków traw jednorocznych i trwałych.
W Polsce spotyka się takie gatunki jęczmienia jak:

• jęczmień zwyczajny, j. wielorzędowy – uprawiany,
• jęczmień dwurzędowy (płaskur) – uprawiany,
• jęczmień grzywiasty,
• jęczmień nadmorski,
• jęczmień płonny,
• jęczmień żytni,
• jęczmień bulwiasty.

Jęczmień jest zbożem o niezbyt wygórowanych wymaganiach klimatycznych i glebowych. Uprawia się go zarówno w klimacie umiarkowanym, jak i podzwrotnikowym. Typowym gatunkiem jest Hordeum vulgare L., czyli jęczmień zwyczajny. Okres kwitnienia tej rośliny przypada w Polsce na czerwiec i lipiec.

Jęczmień należy do najstarszych roślin uprawnych. Znano go już w okresie neolitu. Na obecnych ziemiach polskich jego ziarna pojawiły się w około II wieku p.n.e. Obecnie zboże to w formie jarej i ozimej jest rozpowszechnione niemal na całym świecie. W Polsce uprawiany jest głównie jęczmień jary. Forma ozima jest mało popularna z uwagi na niską mrozoodporność.

Jak wygląda jęczmień zboże? To zboże jednoroczne, które osiąga maksymalnie metr wysokości. Liście jęczmienia mają kształt lancetowaty. Kwiatostan stanowi kłos dwu- lub wielorzędowy z bardzo długimi ościami. Ziarno ma kształt wrzecionowaty lub baryłkowaty.

Jęczmień zwyczajny, który jest uprawiany w Polsce, to podstawowy surowiec do produkcji kasz oraz słodu jęczmiennego w browarnictwie. Jest także rośliną pastewną. Ponadto wykorzystuje się go przy produkcji szkockiej i irlandzkiej whisky. Niektóre gatunki jęczmienia są roślinami ozdobnymi (jęczmień grzywiasty) lub chwastami (jęczmień płonny).

Jęczmień cechuje wysoka zawartość witamin (głównie z grupy B), minerałów (sole mineralne fosforu, cynku, magnezu, miedź, potas, mangan, selenu, sodu, wapnia i żelaza), a także antyoksydantów.

Stanowi także bogactwo choliny, beta-glukanu i błonnika. Ponadto, w porównaniu do innych zbóż, zawiera mniej tłuszczu i kalorii. To dlatego, ze względu na imponujące wartości odżywcze, traktuje się go jak żywność funkcjonalną.

Specjaliści zalecają, by do codziennej diety włączyć nie tylko kaszę jęczmienną, ale i młody jęczmień, czyli niedojrzałą formę kłosów zboża. Jakie są jego wartości odżywcze?

Młody jęczmień to cenne źródło witamin: A, witamin z grupy B (B1, B2, B3, B4, B7), β-karotenu C, E i K. Zawiera związki mineralne oraz pierwiastki śladowe, takie jak: potas, selen, miedź, mangan bor, chrom, cynk, fosfor, żelazo. Sporo w nim aminokwasów (m.in. kwas glutaminowy i asparaginowy, tyrozyna tryptofan, metionina, cystyna) oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych (to głównie kwas linolowy i linolenowy). W młodym jęczmieniu znajduje się również błonnik, chlorofil, kwas foliowy i cholina.

Jęczmień w każdej formie warto włączać do codziennej diety, ponieważ:

• obniża ciśnienie krwi, zapobiega nadciśnieniu i chorobie niedokrwiennej serca,
• zmniejsza ryzyko wystąpienia otyłości,
• znacznie obniża poziom cholesterolu we krwi, zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego,
• reguluje poziom glukozy we krwi, zapobiega jej gwałtownym wzrostom po zjedzeniu posiłku, jest pomocny terapii cukrzycy typu 2., przeciwdziała cukrzycy,
• zmniejsza ryzyko chorób serca,
• reguluje poziom lipidów w organizmie, usprawnia metabolizm węglowodanów i sprzyja lepszej pracy układu pokarmowego,
• ma pozytywny wpływ na kondycję skóry i włosów, j
• zmniejsza stany zapalane i pomaga w absorpcji tłuszczu,
• dba także o zdrowie kości, wzmacnia mięśnie
• dobrze działa na bezsenność,
• usprawnia pamięć,
• pomaga w detoksykacji niektórych związków rakotwórczych w organizmie, może spowalniać tempo rozwoju zmian nowotworowych, obniża ryzyko wystąpienia raka jelita grubego,
• zwiększa produkcję limfocytów T.

Jęczmień zielony można spożywać na różne sposoby. Dużą popularnością cieszy się proszek z jęczmienia zielonego, który można rozpuścić w wodzie bądź dodawać do koktajli warzywnych i warzywno-owocowych, a także tabletki z jęczmienia zielonego. Można go również spożywać w postaci naturalnej jako kiełki. Wyhodowanie ich z młodego jęczmienia nie jest trudne. Wystarczy kupić specjalne nasiona oraz kiełkownicę, choć dobrze sprawdza się także talerz z namoczoną w wodzie gazą czy ligniną. Kiełki jęczmienia można dodawać do kanapek i sałatek.