Poziom witaminy B12
Łysienie jest chorobą dla wielu ludzi wstydliwą, ponieważ brak włosów negatywnie odbija się na ich wyglądzie zewnętrznym. Podczas poszukiwania przyczyn utraty włosów warto także wykonać badanie krwi z oznaczeniem poziomu witaminy B12. Niedobór tej witaminy jest główną przyczyną niedokrwistości złośliwej, która doprowadza do utraty włosów.
1. Witamina B12
Witamina B12 (zwana również czerwoną witaminą, kobalaminą, cyjanokobalaminą, zawiera w swojej budowie kobalt na trzecim stopniu utlenienia jako atom centralny) jest organicznym, stabilnym związkiem rozpuszczalnym w wodzie. Produkują ją bakterie występujące w przewodzie pokarmowym ssaków. U człowieka jej wytwarzanie następuje w jelicie grubym, gdzie już nie jest wchłaniana. Źródłem witaminy B12 są pokarmy pochodzenia zwierzęcego (zawierające wątrobę, serce, nerki, także skorupiaki, ryby, jajka, sery, mleko), występuje również w grochu i innych roślinach strączkowych. Bierze ona udział w tworzeniu erytrocytów (krwinek czerwonych), osłonki mielinowej nerwów, neurotransmiterów, syntezie kwasów nukleinowych (gł. szpiku kostnego), reakcjach metylacji: homocysteiny do metioniny oraz metylomalanylo-CoA do bursztynylo-CoA (w cyklu Krebsa) biorących udział w przemianach tłuszczów, białek, węglowodanów.
Witamina B12 zapobiega niedokrwistości, wpływa na procesy psychiczne (pamięć, zdolność koncentracji i uczenia się), dobry nastrój (udział w tworzeniu metioniny), zapewnia prawidłowy skurcz mięśni, odpowiada za prawidłowy wzrost i strukturę kości (występuje w komórkach produkujących kość- osteoblastach), pobudza apetyt, ułatwia przemianę żelaza, zmniejsza poziom lipidów we krwi (poprzez utlenianie karnityny). Nie jest związkiem toksycznym, rzadko nadmiar powoduje reakcje uczuleniowe. Prawidłowe stężenie witaminy B12 w surowicy krwi to 165–680 ng/l, a zapotrzebowanie dobowe 1-2 μg.
2. Objawy niedoboru witaminy B12
Objawy niedoboru witaminy B12 rozpoczynają się po 1-6 latach niedoboru witaminy w organizmie, ponieważ ulega ona odkładaniu m.in. w wątrobie, nerkach, skąd jest uwalniana w czasach jej braku. Głównym objawem niedoboru witaminy B12 jest anemia. Przyczyną tego może być niedostateczna podaż witaminy w diecie, zaburzone jej wchłanianie oraz niedostateczne wytwarzanie erytrocytów (czasem łącznie z obniżeniem ilości płytek krwi i krwinek białych).
Skóra ludzi z niedoborem witaminy B12 ma odcień żółtobrązowy, włosy są suche i łamliwe, paznokcie ulegają rozwarstwianiu i łamaniu. Innymi objawami niedoboru witaminy są zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zachwiania równowagi, drętwienie kończyn, nietolerancja wysiłku, rozdrażnienie, depresja, lęki, dezorientacja, pogłębienie demencji, trudności w koncentracji, nauce, zapamiętywaniu, przewlekłe zmęczenie, jąkanie się, stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej, piekący, czerwony język, uszkodzenie nerwów czuciowych. U kobiet dodatkowo może powodować zaburzenia miesiączkowania. Brak witaminy B12 występuje także w chorobie Alzheimera i stwardnieniu rozsianym.
3. Anemia złośliwa
Niedokrwistość złośliwa (zwana również anemią megaloblastyczną, chorobą Addisona-Biermera, łac. pernicious anemia) została odkryta w XIX wieku. W czasie jej przebiegu dochodzi do zahamowania produkcji przez szpik kostny erytrocytów (nieraz również leukocytów i trombocytów), przy prawidłowej lub większej ilości hemoglobiny. Przyczyną anemii złośliwej jest przewlekły niedobór witaminy B12, który mogą powodować czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
Czynnikiem zewnętrznym jest zupełny brak witaminy w pożywieniu, występujący, np. u alkoholików, anorektyków, niektóre schorzenia jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna), u ludzi przyjmujących jedynie jedzenie fast food. Czynnik Castle’a (IF - intrisic factor, jest substancją wytwarzana przez żołądek) oraz kwas żołądkowy umożliwia wchłanianie witaminy B12 w przewodzie pokarmowym. Dlatego stan po resekcji (usunięciu) żołądka lub niewytwarzanie przez niego soku prowadzi do braku kobalaminy w organizmie. Niedobór witaminy B12 może również wystąpić po terapii niektórymi lekami, np. metotreksatem, pochodnymi hydantoiny. Erytrocyty mają nieprawidłowe wymiary, kształt i upośledzoną funkcję. Są one olbrzymie (gr. megas - wielki) i nie spełniają swojej funkcji.
4. Anemia złośliwa a łysienie
Tlen jest związkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania wszystkich tkanek organizmu, a największe zapotrzebowanie na niego wykazują komórki szybko się dzielące i o intensywnym metabolizmie. Erytrocyty dostarczają do wszystkich miejsc organizmu tlen, a zabierają uboczny produkt dwutlenek węgla. W anemii złośliwej występuje obniżona ilość krwinek czerwonych. Mają one również nieprawidłowy kształt, który nie wiąże tlenu. Tkanki są mniej natlenowane, mniejsza ilość składników odżywczych dociera do nich. Wpływa to na ich metabolizm, który ulega zwolnieniu. Analogiczna sytuacja zachodzi w intensywnie dzielących się komórkach mieszka włosowego. Włosy stają się słabsze, cieńsze, matowe, a następnie łamią się. To doprowadza do wypadania włosów. Czasem stan ten pogłębia jednocześnie występujący niedobór żelaza.
5. Rozpoznanie niedokrwistości złośliwej
Diagnostykę rozpoczyna się od dokładnego zebrania wywiadu (choroby przewlekłe, dieta, obfitość miesiączek). W morfologii należy szukać zwiększonej objętości krwinek czerwonych (MCV>110 fl), zmniejszonej liczby retykulocytów, leukocytów i trombocytów. Płytki krwi mogą czasem mieć zwiększoną objętość. Należy również oznaczyć poziom witaminy B12, który jest obniżony, żelazo jest zazwyczaj nieco podwyższone, jak również poziom homocysteiny. Można oznaczyć również przeciwciała przeciw IF i komórek okładzinowych żołądka. Proponowany jest również rozszerzony test Schillinga, określający przyczynę niedoboru kobalaminy (niedobór IF lub upośledzone wchłanianie w jelicie). Warta uwagi jest gastroskopia, pozwalająca uwidocznić choroby przewody pokarmowego, utrudniające wchłanianie witaminy B12.
6. Leczenie niedokrwistości złośliwej
Najważniejsze jest wyrównanie poziomu witaminy B12 w surowicy. Witaminę B12 można podawać w formie zastrzyków domięśniowych w dawce 1000 μg/dobę przez 10-14 dni, po poprawie wyników laboratoryjnych podaje się 100- 200 μg/tydzień do końca życia. Zastrzyki omijają przewód pokarmowy i dają pewność, że cała podana dawka ulegnie wchłonięciu. Po okresie dwóch tygodni zaczyna wzrastać liczba retykulocytów, hemoglobiny, hematokryt ulega normalizacji. Na poprawę stanu włosów należy poczekać dłużej. Po resekcji żołądka lub jelita cienkiego podaje się kobalaminę domięśniowo w dawce 100 μg/ miesiąc. Witaminę B12 należy podawać kobietom mającym obfite krwawienia miesięczne, osobom starszym (trudność z wchłanianiem). Stosując preparaty witaminowe w formie doustnej, należy jednocześnie podawać sok żołądkowy uzyskany od ludzi zdrowych.