Tran - właściwości zdrowotne, wskazania, przeciwwskazania

Tran to tłuszcz otrzymywany ze świeżej wątroby dorsza atlantyckiego lub innych ryb z rodziny dorszowatych. Ta żyjąca w zimnych wodach ryba dostosowała się do otoczenia, gromadząc w tkankach duże ilości składników odżywczych. Badania wykazały, że regularne przyjmowanie tranu poprawia odporność organizmu oraz poprawi samopoczucie. Warto przyjrzeć się bliżej właściwościom tranu.

Zobacz film: "Tran"

1. Czym jest tran?

Pomysł leczenia się rybim tłuszczem pojawił się w XIV wieku. Używany był wtedy powszechnie nie tylko w medycynie. Z zapisków, które zachowały się z tamtego okresu wynika, że biedniejsi ludzie z Europy Północnej znaleźli dla tranu także inne zastosowanie.

Szkoci, Finowie i Anglicy używali tranu jako materiału do lamp oliwnych, do karminia zwierząt, ale bywał przydatny również garbarzom.

Pierwsze próby leczenia tranem polegały na wcieraniu go w bolące stawy. Nie przynosiło to jednak właściwych skutków, ponieważ tran działa korzystnie przy podaniu doustnym.

Szybko odkryte zostało, że spożycie rybiej wątroby zapobiega przeziębieniom. Podróżujący na statkach zjadali ją na surowo, co jednak nie do końca było zdrowe dla ich żołądków, jednak w kwestii przeziębienia było skuteczne.

Tran jest koncentratem z oleju, który otrzymywany jest z wątroby dorsza atlantyckiego, bądź innych ryb z tej rodziny. Zawiera unikalną mieszankę bardzo ważnych, nienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 i omega-6.

Zawiera również witaminy A i D3, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, przede wszystkim w czasie jego wzrostu. Już dwie kapsułki mogą pokryć dzienne zapotrzebowanie na te witaminy.

Jednocześnie powinniśmy mieć świadomość, że tranem bywa określany np. olej z wątroby halibuta lub rekina. Nie jest to jednak prawdziwe określenie - tranem jest tylko olej z wątroby ryb z gatunku dorszowatych, chociaż inne oleje mają także szereg korzystnych właściwości zdrowotnych.

Dawniej tran podawano tylko w formie oleju do wypicia, który oprócz charakterystycznego smaku, posiadał również specyficzny zapach. Obecnie w aptekach i innych punktach ze zdrowymi produktami może dostać tran z dodatkami aromatycznymi (z mięty, pomarańczy czy cytryny).

Pomagają one niwelować ten nieprzyjemny smak i zapach. Dla tych, którzy mimo tych udogodnień nie mogą przełknąć tranu w formie płynnej, dostępne są preparaty w żelatynowych kapsułkach.

Można również samodzielnie poprawić smak tranu, spożywając go z innymi składnikami, które dodatkowo zwiększą jego działanie prozdrowotne.

2. Właściwości zdrowotne tranu

Tran z dorsza zawiera główne kwasy tłuszczowe, niezwykle ważny składnik odżywczy dla komórek skóry. W tranie występują przede wszystkim nienasycone kwasy tłuszczowe.

Te rodzaje kwasów tłuszczowych naturalnie obniżają ciśnienie krwi oraz dostarczają organizmowi budulca do produkcji hormonów przeciwzapalnych, które usprawniają pracę układu odpornościowego.

Ponadto, duża zawartość witamin A i D w tranie z wątroby dorsza ułatwia przyswajanie wapnia i jego utrwalenie w kościach. Stosunek procentowy właśnie tych dwóch witamin jest głównym czynnikiem w procesie wapnienia kości i wzrostu.

Każda nierównowaga w ich poziomie negatywnie wpływa na stan kości u dzieci oraz osób starszych. Dlatego tran jest szczególnie polecany dla dzieci (zwłaszcza kapsułki zamiast tranu w formie ciekłej), którym pomaga w budowaniu silnych kości i we wzroście oraz dla kobiet po menopauzie – ze względu na jego działanie odżywcze na skórę i kości.

Stosowanie tranu jako środka leczniczego jest częste w awitaminozach A oraz D, a także przy krzywicy. Ponadto w dermatologii pod postacią maści tranowej. Zalet tranu z wątroby dorsza nie sposób przecenić.

Wspomaga on układ krążenia, obniża poziom złego cholesterolu, ma działanie przeciwnowotworowe, zapobiega osteoporozie, łagodzi objawy astmy i łuszczycy, a także poprawia pamięć i koncentrację.

Jako naturalne źródło witamin A oraz D tran przeciwdziała kurzej ślepocie, stanom zapalnym spojówek i rogówki oka, a także nadmiernemu rogowaceniu i suchości skóry czy wysychaniu błon śluzowych.

2.1. Czy tran wzmacnia odporność?

Nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i -6 dostarczają do organizmu budulca do produkcji hormonów przeciwzapalnych, poprawiających sprawność układu odpornościowego. Witamina A zaś regeneruje i uszczelnia błony śluzowe, co utrudnia przenikanie przez nie chorobotwórczych patogenów.

Ma to szczególne znaczenie w okresach zwiększonych zachorowań na grypę i przeziębienie, kiedy nasze błony śluzowe są szczególnie narażone na kontakt z tymi patogenami.

Warto jednocześnie pamiętać, aby oprócz suplementacji tranem, zapewnić sobie każdego dnia dawkę ruchu i stosować zdrową dietę. Również musimy mieć na uwadze, że zarówno tranu, jak i innych witamin nie można stosować w czasie antybiotykoterapii, gdyż wspomagają one nie tylko nasz osłabiony organizm, ale wirusy lub bakterie, które wywołały chorobę.

Biorąc to pod uwagę, tran i inne witaminy można podawać dopiero do zakończeniu kuracji antybiotykowej - tylko wtedy będą one pomagać w regeneracji organizmu.

2.2. Jak popracić pracę układu krwionośnego

Wspomniane już wcześniej nienasycone kwasy tłuszczowe, zawarte w tranie, obniżają poziom trójglicerydów i tzw. złego cholesterolu (LDL), a także zwiększają stężenie cholesterolu HDL ("dobrego") we krwi.

Poprawia to jej krzepliwość, zapobiega tworzeniu się zakrzepów, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko zachorowania na miażdżycę lub chorobę niedokrwienną serca.

Tran pomaga także w uregulowaniu ciśnienia tętniczego krwi. Zawarta w tranie witamina E wzmacnia ściany naczyń krwionośnych, oraz chroni czerwone krwinki przed ich zbyt wczesnym rozkładem.

2.3. Tran wspomaga pracę mózgu

Kwasy tłuszczowe nienasycone z grupy omega-3 mają wpływ również na pracę mózgu - usprawniają przepływ bodźców pomiędzy substancją białą a szarą, poprawiają jego ukrwienie.

Z tego między innymi powodu tran jest zalecany głównie dzieciom, by polepszyć ich rozwój, oraz pamięć i koncentrację. Polecany jest także osobom starszym, aby zmniejszyć ryzyko demencji i choroby Alzheimera.

Badania naukowców wykazały, że kobiety suplementujące się w czasie ciąży odpowiednią dawką kwasów omega-3, rodzą większe i bardziej inteligentne dzieci.

2.4. Sposób na walkę z nowotworami

Wg. badań przeprowadzonych przez uczonych na Uniwersytecie w Kalifornii, kwasy omega-3 zawarte w tranie, zmniejszają ryzyko rozwoju raka jelit, jajników i piersi.

Naukowcy z Waszyngtońskiego Centrum Genetyki, Żywienia i Zdrowia są zdania, że tran może zmniejszyć skłonność do przerzutów nowotworowych oraz liczbę i wielkość guzów.

2.5. Tran na mocne kości

Witamina D3, która zawarta jest również w tranie, uczestniczy w gospodarce fosforowo-wapniowej w organizmach. Ułatwia ona przyswajanie fosforu i wapnia, co zapewnia prawidłowy rozwój kośćca i zębów. Stąd też jest zalecany dzieciom i młodzieży w czasie wzrostu.

Jest stosowany także w profilaktyce krzywicy, gdyż pobudza procesy regeneracji oraz spowalnia proces niszczenia tkanek (m.in. chrzęstnej i nabłonkowej) oraz leczeniu zaburzeń uwapnienia tkanki kostnej. Stosowany u osób starszych może zapobiegać osteoporozie.

Jednak nadmiar tranu może wywołać odwrotny skutek - może do osteoporozy doprowadzić, co wynika z badań przeprowadzonych na norweskim uniwersytecie w Trondheim. Może tak się zdarzyć pod wpływem zbyt dużej ilości witaminy A, która w nadmiarze powoduje rozrzedzenie masy kostnej.

Witamina A do tranu trafia dopiero w czasie produkcji. Jest dodawana, aby zapewnić olejowi rybiemu długotrwałość i zapobiec zjełczeniu. W efekcie w jednym produkcie mamy dwa antagonistyczne składniki.

Tradycyjny tran można podawać dzieciom od 4 roku życia, jednak w aptekach można dostać trany o owocowym aromacie, które można podawać niemowlętom nawet od 6 tygodnia życia.

2.6. Jak zapobiegać chorobom oczu

Witamina A zawarta w tranie może zapobiegać chorobom wzroku, np. zwyrodnieniu plamki żółtej, która jest najczęstszą przyczyną utraty wzroku u osób dorosłych i starszych.

Niedobór witaminy A może powodować niedowiedzenie o zmierzchu (kurzą ślepotę), a także wysychanie i pieczenie spojówek, lub nawet owrzodzenie rogówki.

Kwasy omega-3 są składnikiem siatkówki oka. Istnieją teorie, że dzieci, które nie jedzą ryb, mogą częściej zapadać na choroby wzroku.

Niedobór tych kwasów u kobiet ciężarnych może doprowadzić do retinopatii u wcześniaka (która może przyczynić się do całkowitej utraty wzroku).

2.7. Tran na skórę

W aptekach możemy dostać bez recepty maść tranową, która przeznaczona jest do stosowania zewnętrznego na skórę.

Głównie jest zalecana jako środek ułatwiający gojenie ran, lub we wczesnych etapach tworzenia się odleżyn. Polecana jest również w przypadku odmrożeń.

Tran w kapsułkach polecany jest szczególnie kobietom po menopauzie, głównie ze względu na jego odżywcze działanie na skórę: zapobiega nadmiernej suchości i rogowaceniu skóry (co zawdzięczamy witaminie A).

2.8. Sposoby na odchudzanie

Regularne przyjmowanie tranu może również wpływać pozytywnie na efekty diety. Olej ten dostarcza do organizmu kwasy DHA i EPA, oraz witaminę A i D3, które wpływają na pracę układu odpornościowego, krążenia i nerwowego.

Wg. badań tłuszcze te pomagają w racjonalnym gubieniu kilogramów, są pomocne w pozbywaniu się niechcianej tkanki tłuszczowej. Tran pomaga usuwać złogi tłuszczu, szczególnie wewnętrzne - najgroźniejsze, ponieważ otłuszczają serce, wątrobę i inne narządy.

Kwasy tłuszczowe omega-3 łagodzą procesy zapalne w organizmie, jednocześnie pozwalając mięśniom szybciej się zregenerować po wysiłku. Większe i mniej zagrożone procesami zapalnymi mięśni dają szybszy metabolizm, a to jak wiadomo jest podstawą przy odchudzaniu.

Wniosek jest prosty - jeśli chcemy zgubić zbędne kilogramy, zażywajmy tran.

3. Co to jest tran norweski?

W aptekach można dostać tzw. tran norweski. Nazwa nie oznacza jednak, że tran norweski jest produkowany w Norwegii. Nazwa tran norweski jest jedynie chwytem reklamowym. Nie oznacza to jednak, że nie warto sięgać po tran norweski. Picie tranu norweskiego przyniesie wiele korzyści dla naszego zdrowia. Wśród właściwości tranu norweskiego należy pamiętać, że:

• dostarcza witamin A i D naturalnego pochodzenia.
• ułatwia wapnienie kości.
• wzmacnia system nerwowy.
• pozytywnie wpływa na wzrok (dzięki witaminie A).
• działa ochronnie na skórę (dzięki witaminie A).
• poprawia stan błony śluzowej wewnętrznej i zewnętrznej.
• pozytywnie wpływa na enzymy wątrobowe.
• uczestniczy w produkcji progesteronu (witamina A).
• witamina D ułatwia przyswajanie wapnia i fosforu,
• zmniejsza ryzyko raka piersi, jajników i jelit (według badań przeprowadzonych w 2005 roku przez naukowców z Uniwersytetu w Kalifornii).

Tran norweski dostarcza nienasyconych kwasów tłuszczowych w dużych ilościach oraz wspomnianych witamin A i D, które wspomagają wzrost oraz odżywiają włosy, skórę i paznokcie.

Ze względu na swoje niezaprzeczalne właściwości, tran norweski jest bardzo dobrym suplementem diety, szczególnie dla dzieci i kobiet po menopauzie.

Tran norweski jest przydatny w okresie wytężonej pracy umysłowej i fizycznej, jak również w tych porach roku, gdy jesteśmy szczególnie narażeni na ataki chorobotwórczych bakterii i wirusów.

Tran norweski należy spożywać w czasie niedużego nasłonecznienia – profilaktycznie dwie kapsułki dziennie przez miesiąc, aby wzmocnić odporność.

4. Wskazania do przyjmowania tranu

Tran zalecany jest każdej osobie, która nie ma medycznych przeciwwskazań do jego przyjmowania. Przede wszystkim tym, którzy mają czasowo zwiększone zapotrzebowanie na witaminę A i D3. Są to głównie dzieci i młodzież w okresie dojrzewania.

O tranie powinni pamiętać rodzice zwłaszcza małych dzieci – maluchy rosną w bardzo szybkim tempie, a właściwości tranu dla dzieci wspomogą przyswajanie wapnia – najważniejszego składnika kości. Ponadto zapobiega krzywicy.

Tran to doskonały, naturalny suplement, dzięki któremu dostarczamy do organizmu cenne tłuszcze i witaminy – powinniśmy więc wszyscy po niego sięgać.

Zapotrzebowanie na tran jest zwiększone również u osób starszych, osłabionych lub w okresie rekonwalescencji po ciężkiej chorobie. Jest też uważany za środek zapobiegawczy przeziębieniom i grypie, co powoduje, że jest niezwykle pożądany w okresie jesienno-zimowym.

Zalecany jest także osobom, które prowadzą nieregularny tryb życia, nadużywają alkoholu, palą papierosy, żyją w przewlekłym stresie lub w ich diecie brakuje nienasyconych kwasów tłuszczowych.

5. Przeciwwskazania do stosowania

Tran, mimo swych dobroczynnych właściwości może posiadać także przeciwwskazania. Z dobrodziejstw oleju z wątroby dorsza nie powinny korzystać:

• chorzy na hiperkalcemię lub kamicę nerkową,
• osoby przyjmujące preparaty zawierające witaminę D3 i A,
• osoby przyjmujące silne leki przeciwzakrzepowe,
• chorzy na sarkoidozę.

6. Dawkowanie tranu

Podczas przyjmowania tranu należy zwrócić uwagę na informacje zawarte na opakowaniu produktu. W jednej kapsułce np. może być zawarte od 300 do 1250 j.m. witaminy A, oraz od 30 do 125 j.m. witaminy D3.

Dzienne normy spożycia witaminy A dla dorosłej osoby wynosi 800 j.m., dla witaminy D3 200 j.m. Zwykle jednak zalecane jest przyjmowanie 2 kapsułek dziennie.

Warto, kupując tran, spojrzeć na składniki w nim zawarte. Przede wszystkim, czy olej pochodzi z rodziny dorszowatych, czy jest to olej z innej ryby.

7. Przedawkowanie tranu

Tran należy przyjmować w ilościach zalecanych przez producenta produktu. Długotrwałe stosowanie za dużych dawek może doprowadzić do hiperwitaminozy witaminy D3 lub A.

Kobiety będące w ciąży powinny przed suplementacją skonsultować się z lekarzem, ponieważ ryzyko przedawkowania witaminy A może mieć negatywne konsekwencje dla płodu.

Przedawkowanie tranu objawia się:

• brakiem apetytu,
• bólem głowy,
• wzrostem masy ciała,
• zaburzeniami neurologicznymi,
• wielomoczem.

8. Jaki rodzaj tranu wybrać?

Przy wyborze tranu powinniśmy zwrócić uwagę na etykietę oraz stężenie kwasów DHA i EPA. Im jest ono większe, tym tran jest lepszej jakości. Pomocna może być również cena - choć nie jest to regułą.

Bardziej polecany jest tran w kapsułkach. W tej postaci tran nie utleni się, jak to ma miejsce w przypadku tranu w płynie. Ponadto, tran w płynie należy przechowywać w lodówce i spożyć w ciągu 5 lub 6 tygodni od otwarcia butelki.

9. Jak stosować tran w kapsułkach?

Osoby dorosłe powinny przyjmować 2 kapsułki tranu 2 razy dziennie podczas posiłków, chyba, że dostaną od lekarzy inne zalecenia. Przyjmowanie kapsułek podczas posiłków zmniejszy uczucie niesmaku w ustach, oraz pozwoli uniknąć efektu "odbijania się".

Aby uzyskać pożądane efekty, powinniśmy przyjmować kapsułki regularnie w okresie od jesieni do wiosny.

Przyjmowanie tranu w lecie nie jest wskazane. Zawiera on witaminę D, która w okresie letnim jest produkowana pod wpływem słońca, przyjmowanie więc witaminy tej w formie suplementu może doprowadzić do jej przedawkowania.

10. Co przyspieszy wchłanianie oleju z wątroby rekina?

Aby tran mógł się wchłonąć, niezbędne będzie obecność żółci. Wszystkie zaburzenia jej wydzielania, które mają związek między innymi z usunięciem pęcherzyka żółciowego, uniemożliwią przyswojenie tego oleju.

Stąd też osoby, które cierpią na niedostateczne wydzielanie żółci powinny przed spożyciem tranu wypić napar z ziół żółciopędnych. Najlepszy do tego będzie napar z kurkumy lub kocanki.

Aby taki napar przyrządzić, szklanką wrzątku zalewamy łyżkę ziół. Zaparzamy przez 15 minut i przecedzamy przez sito. Uzyskany napar pijemy 2-3 razy dziennie, kwadrans przed spożyciem tranu.

Rosyjscy zielarze osobom z tego typu problemami zalecali spożywanie tranu z łyżką konfitur z owoców berberysu.

11. Domowe zastosowanie tranu

Tran możemy również łączyć z innymi dobroczynnymi składnikami, co jeszcze bardziej wzmocni jego prozdrowotne działanie. Poniżej podajemy kilka przepisów.

11.1. Tran i witamina C na zwiększenie odporności

Badania udowadniają, że regularne przyjmowanie tranu podnosi naszą odporność, a także poprawia samopoczucie, może nawet przeciwdziałać stanom depresyjnym. Wzbogacając go witaminą C, spotęgujemy te działania. Dodatkową korzyścią będzie zamaskowanie rybiego smaku.

Łyżkę tranu mieszamy z łyżką konfitur (na przykład z owoców róży), lub sokiem z rokitnika (to dwa najbogatsze źródła witaminy C). Taką miksturę pijemy dwa razy dziennie przez okres co najmniej 3 tygodni.

Możemy także do łyżki tranu dodać 3-5 kropli olejku z oregano. Taką mieszankę zażywamy przez co najmniej 2 tygodnie, rano i wieczorem.

11.2. Tran i olej z orzecha włoskiego

Dzięki zawartości kwasów omega-3, wielokrotnie już omawianych, tran chroni nas m.in. przed choroba wieńcową. Aby nie przedawkować witaminy A lub D3 i jednocześnie zapewnić wystarczającą dawkę tych kwasów, możemy połączyć go z olejem roślinnym, które te kwasy zawiera.

W tym celu mieszamy tran z olejem z orzechów włoskich (lub dzikiej róży) w równych proporcjach. Taką mieszankę przyjmujemy trzy razy dziennie łyżkę stołową, w trakcie posiłków.

11.3. Jak działa odżywka tranowa?

Tran można także zmieszać z olejem rycynowym w równych proporcjach. Taką mieszankę możemy stosować jako odżywkę do paznokci i włosów.