Małże – występowanie, wygląd i właściwości

Małże (Bivalvia) to gromada obejmująca około 8000 gatunków mało aktywnych lub osiadłych, wyłącznie wodnych mięczaków (Mollusca) które mają bocznie spłaszczone ciało okryte dwuklapową muszlą.

Małże są filtratorami wody przydennej, ponieważ oczyszczają zbiorniki wodne z nadmiaru substancji organicznych. Stanowią też pokarm wielu innych organizmów. Należą też do bezkręgowców o największym znaczeniu gospodarczym. Liczne gatunki małży są jadalne.

Z niektórych pozyskuje się cenne perły oraz masę perłową, które są wykorzystywane w przemyśle jubilerskim i galanteryjnym.

Gatunki jadalne są poławiane oraz hodowane na całym świecie. Mule, zwane też omułkami, to jedna z kilku głównych gatunków małży. Najpopularniejszy jest omułek jadalny oraz większy omułek śródziemnomorski. Poza mulami popularne są także ostrygi czy przegrzebki.

Małże żyją wyłącznie w środowisku wodnym we wszystkich strefach geograficznych. Większość gatunków zasiedla przybrzeżne płycizny w wodach morskich, występują także w głębinach morskich i w wodach słodkich lub słonawych.

Większość małży jest osiadła (są przyczepione do podłoża lub przyrastające do niego muszlą), jednak niektóre zachowują zdolność powolnego ruchu: pełzają, ryją, pływają poruszając się odrzutowo dzięki prądowi wody lub wiercą w podłożu.

Jakie są małże w Polsce? W naszych rodzimych wodach śródlądowych zaobserwowano występowanie 34 gatunków. To między innymi szczeżuja pospolita (Anodonta piscinalis), kilka gatunków skójek (Unio) i racicznica zmienna (Dreissena polymorpha). Z kolei w Morzu Bałtyckim żyją takie gatunki małży jak:

• astarta północna (Astarte borealis),
• astarta zachodnia (Astarte elliptica),
• cyprina islandzka (Arctica islandica),
• małgiew piaskołaz (Mya arenaria),
• omułek jadalny (Mytilus edulis),
• rogowiec bałtycki (Macoma balthica),
• rogowiec wapienny (Macoma calcarea),
• sercówka drobna (Parvicardium hauniense) – endemit Bałtyku,
• sercówka jadalna (Cerastoderma edule),
• sercówka pospolita (Cerastoderma glaucum).

Jak wyglądają małże? Ciało mięczaka jest pozbawione głowy, szczęki i tarki. Składa się z tułowia (zwanego workiem trzewiowym) i nogi.

Większość małży ma nogę klinowatą, bardzo kurczliwą i silnie umięśnioną. Nieliczne gatunki osiadłe są jej pozbawione. Na nodze większości gatunków osiadłych położony jest gruczoł bisiorowy, produkujący krzepnące nici zwane bisiorem, które służą służące do przymocowania małża do podłoża.

Tułów małży jest zwykle wydłużony i dwubocznie symetryczny, bocznie spłaszczony i zamknięty między dwiema połówkami muszli, które są połączone na grzbiecie. Muszle małży mają trzy warstwy:

• zewnętrzna konchiolinową (periostracum),
• porcelanową (mesostracum),
• wewnętrzną perłową (hypostracum).

Ponieważ warstwa perłowa jest zbudowana z drobnych blaszek wapiennych, gdy do wnętrza muszli dostanie się jakaś drobina, na przykład ziarenko piasku, wokół niej odkłada się substancja perłowa. W ten sposób powstaje perła.

Małże są przez smakoszy owoców morza, ponieważ są smaczne i zdrowe. Zawierają:

• wartościowe białko,
• witaminę B12,
• sole mineralne (zwłaszcza selen i żelazo),
• węglowodany,
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe, w tym kwasy omega- 3.

To bogactwo aminokwasów egzogennych, które nie są wytwarzane przez organizm.

Małże należą do produktów niskotłuszczowych oraz niskocholesterolowych, dzięki czemu mogą być spożywane przez osoby zwracające na ilość cholesterolu w diecie. Mają pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, ponieważ obniżają stężenie cholesterolu i triglicerydów we krwi, regulują pracę tętnic, a i zapobiegają powstawaniu zakrzepów.

Ich spożywanie korzystnie wpływa na prawidłowe funkcjonowanie wielu narządów i układów organizmu, miedzy innymi immunologicznego. Mięso małży ma wpływ na poprawę odporności organizmu, bierze udział w detoksykacji szkodliwych dla organizmu związków.

Małże są zalecane również w profilaktyce reumatoidalnego zapalenia stawów, astmy i alergii. Doskonale sprawdzają się w diecie osób odchudzających. Są niskokaloryczne. Porcja 100 g małż dostarcza tylko 86 kcal.

W sklepach dostępne są małże w muszlach (żywe i mrożone), a także małże bez muszli (świeże i mrożone). Kupuje się również małże puszkowane lub panierowane.

Małże można gotować, grillować, zapiekać, dusić (także w zupie) albo usmażyć, jeść samodzielnie w formie przystawki, ale i serwować z makaronem, risotto czy bagietką. Doskonale smakują w białym winie. Będąc otwartym na owoce morza i smaki, warto eksperymentować i wypróbować wiele przepisów na małże, które można znaleźć w książkach kucharskich oraz na blogach kulinarnych.

Jak jeść małże? Trzeba pamiętać o kilku kwestiach. Przede wszystkim żywe małże muszą być świeże. To ważne, ponieważ nieświeże mają nieprzyjemny zapach i mogą wywołać zatrucie. Oznacza to, że powinny mieć zamknięte muszle. Nie mniej ważne jest, by po otwarciu muszli naleźć szyję, która ma ciemną barwę i jest pokryta jasną skórką. Trzeba się jej pozbyć, ponieważ jest niejadalna.