Neofobia żywieniowa
Neofobia żywieniowa to zaburzenie polegające na unikaniu spożywania nowych produktów. Główna trudność dziecka z neofobią żywieniową nie polega na spożywaniu zbyt małej ilości jedzenia, ale na ograniczeniu swojego menu do kilku produktów. Ujmując temat w jednym zdaniu, można napisać, że neofobia jedzeniowa to strach przed jedzeniem nieznanych produktów.
1. Czy to naprawdę problem?
Niejadków jest naprawdę dużo, szczególnie w wieku przedszkolnym. Większość wyrasta z tego etapu i trudność pozostaje tylko wspomnieniem. Jednak czy zawsze rodzice mogą liczyć na to, że czas przyniesie poprawę? Czy neofobia żywieniowa to wymysł nadwrażliwych rodziców, którzy chcą znaleźć nazwę na trudności dziecka?
Nie jest to na pewno wymysł, tak jak wymysłem nie są inne fobie wieku dziecięcego i/lub dorosłego. Dziś nikt nie kwestionuje arachnofobii, klaustrofobii itd. Dlaczego zatem tak trudno zdiagnozować neofobię żywieniową?
Zanim dziecko trafi do specjalisty, szuka pomocy u lekarza pierwszego kontaktu. Ten jednak często uspokaja rodzica, bo wszystkie wskaźniki typu: waga, morfologia utrzymują się w granicach normy. Czasem pojawia się lekka anemia, ale w ogromnej ilości przypadków nawet poziom żelaza jest prawidłowy.
Nie ma testów medycznych, które mierzyłyby… jakość spożywanych przez dziecko posiłków. Skoro nie ma niepokojących objawów (spadek wagi, anemia), nie ma choroby. Z punktu widzenia rodzica i dziecka jest jednak zupełnie inaczej. Choć neofobia żywieniowa nie zagraża życiu, to stanowi ogromną przeszkodę w nabieraniu przez dziecko samoakceptacji i poczucia własnej wartości. Jest też źródłem konfliktów w rodzinie oraz zaburzeniem utrudniającym satysfakcjonujące, bliskie relacje z innymi. W dłuższej perspektywie neofobia żywieniowa, uniemożliwiając zdrową, zbilansowaną dietę, bezpośrednio wpływa na potencjalne trudności zdrowotne.
2. Przyczyny
Z licznych wywiadów z rodzicami dzieci z neofobią żywieniową wynika, iż w wielu przypadkach objawy widoczne są już od urodzenia, a u zdecydowanej większości ujawniają się przed 3. rokiem życia. Przyczyną ograniczenia przez dziecko swojego menu nie są preferencje żywieniowe. Trudności nie powstają także ze względu na błędy wychowawcze rodziców. U dzieci z neofobią żywieniową obserwuje się często wyzwania związane z rozwojem układu nerwowego (zaburzony schemat rozwoju, często pominięcie tzw. kamieni milowych rozwoju). Wyżej opisana sytuacja może być związana z nieprawidłowym przebiegiem ciąży, trudnym porodem, wcześniactwem lub ciężkimi chorobami przebytymi w okresie niemowlęcym lub wczesnodziecięcym.
Na bazie powyższych trudności w trakcie rozwoju dziecka narastają zaburzenia sensoryczne: nadwrażliwość na dotyk, zapachy, czasem też dźwięki. Kontakty z jedzeniem zaczynają zamieniać się w porażkę, do tego dochodzi często silne napięcie związane z presją z zewnątrz (namowy rodziców, osób w przedszkolu itp.). Napięcie, jakie towarzyszy posiłkom, jest kolejnym czynnikiem skłaniającym dzieci do unikania sytuacji związanych z jedzeniem, szczególnie tego, co nowe i nieznane.
Problem z jedzeniem wybranych pokarmów może mieć też podłoże genetyczne, na co wskazywać mogą podobne trudności występujące często u jednego z rodziców dzieci z neofobią żywieniową. Wybiórcze jedzenie często towarzyszy szerszym zaburzeniom rozwojowym, np. zaburzeniom ze spektrum autyzmu.
Zdarza się również tak, że żadna z wyżej opisanych sytuacji nie dotyczy dziecka, a mimo to znacząco ogranicza ono ilość spożywanych produktów. Nie da się zatem w 100 proc. wskazać przyczyn powstania opisywanego zaburzenia.
3. Jak pomóc?
Wielu rodziców słyszy, że najlepszym rozwiązaniem jest poczekanie, aż dziecko samo wyrośnie z takiego zachowania. Oczywiście, jeśli trudności dziecka są niewielkie, można spróbować takiej strategii. Jednak to, że dziecko nie traci na wadze i nie ma nieprawidłowych wyników badań, nie znaczy, że problem nie istnieje.
Napięcie, które narasta wokół sytuacji związanych z jedzeniem, nie sprzyja bliskim relacjom w rodzinie. Jedzenie jest też często przyczyną stresu w przedszkolu, szkole, uniemożliwia dziecku wyjazd na wycieczki, czy dalsze wakacje. Dziecko, które nie czuje się swobodnie podczas posiłku i nie jest w stanie zjeść śniadania lub obiadu razem z rówieśnikami, może czuć wstyd i odrzucenie. Dodatkowo ograniczona dieta jest zaprzeczeniem jakiejkolwiek profilaktyki zdrowotnej i może narażać dziecko w późniejszym czasie na poważne choroby.
Może więc przegłodzić dziecko w nadziei, że zmusi to je do spróbowania czegoś nowego? Z doświadczeń rodzin dotkniętych problemem wynika, iż nie jest to skuteczna strategia. Głodzenie dziecka wystawia na silny stres całą rodzinę i jest przeżyciem traumatycznym.
Skuteczną pomocą w poradzeniu sobie z wybiórczym jedzeniem może być jedynie kompleksowy program uwzględniający trudności dziecka we wszystkich sferach rozwoju, a także system rodzinny. Nie można wskazać na jednego specjalistę lub jedną metodę. Psycholog zajmie się emocjami, behawiorysta zachowaniem, inny specjalista położy nacisk na ruch i zmysły, a lekarz skupi się na objawach fizycznych lub wynikach badań. Problem z jedzeniem często dotyczy wszystkich tych sfer jednocześnie. Dodatkowo ważne jest, by pomoc polegała nie tylko na pracy z objawami, ale również wspierała funkcjonowanie całego układu nerwowego, który u dziecka z neofobią często jest mocno obciążony. Skuteczny może okazać się jedynie ten program terapii, który uwzględni wszystkie potrzeby pacjenta i będzie dostosowany do jego możliwości i konkretnej sytuacji rodzinnej.