Karczoch hiszpański – wygląd, zastosowanie i właściwości odżywcze

Karczoch hiszpański (Cynara cardunculus), znany także jako karczoch zwyczajny, to wieloletnia roślina z rodziny astrowatych. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Z uwagi na właściwości i walory traktuje się ją zarówno jak warzywo, jak i roślinę ozdobną. Jest bardzo efektywną roślina ozdobną: okazałą i dekoracyjną.

W obrębie gatunku wyróżnia się trzy podgatunki. To:

• C. cardunculus subsp. flavescens Wiklung,
• C. cardunculus subsp. Cardunculus,
• C. cardunculus subsp. Zingaroensis.

Karczoch hiszpański jest rośliną, która występuje w formie charakterystycznego krzewu. w pierwszym roku tworzy rozetę dużych, zielonych, kolczastych liści o grubych mięsistych ogonkach liściowych. W drugim roku rozwija się z niej pęd zakończony okazałymi koszyczkami kwiatowymi o barwie purpurowej. Ma wysokość do 2 metrów i rozgałęzia się w górnej części rośliny.

Najbardziej rozpoznawalne są jadalne kwiaty karczocha. Jak wyglądają? Są zebrane w kuliste kwiatostany złożone z fioletowych kwiatów otoczonych łuskowatymi liśćmi o mięsistych nasadach. Po zasuszeniu można wykorzystać je do tworzenia kompozycji florystycznych.

Karczoch to roślina nie tylko atrakcyjna wizualnie. Jest także smaczna i zdrowa. Jego prozdrowotne właściwości wynikają z walorów odżywczych. Co zawiera roślina?

Okazuje się, że karczoch hiszpański jest zasobny w:

• pierwiastki takie jak magnez, potas, fosfor i wapń,
• inulina, to jest wielocukier, który wspiera mikrobiom jelitowy (zwiększa ilość dobrych bakterii probiotycznych w jelicie), zwiększa uczucie sytości, poprawia perystaltykę jelit,
• kwas 1,5-dikawoilochinowy (cynaryna), który pobudza produkcję żółci, wspiera regenerację wątroby i obniża ryzyko jej otłuszczenia,
• polifenole, które działają przeciwutleniająco i przeciwstarzeniowo,
• witaminę C oraz E, które wspierają układ odpornościowy oraz procesy metaboliczne.

Wartość odżywcza karczochów nie jest duża, ponieważ zawierają jedynie około 3% cukrów, 3% białka oraz tłuszcz. Niemniej docenia się ich walory prozdrowotne. Kwiaty karczocha są polecane osobom zwłaszcza osobom zmagającym się z cukrzycą, chorobami wątroby oraz „wysokim cholesterolem”.

Karczoch jest rośliną leczniczą. Surowcem zielarskim jest jego cały lub rozdrobniony, wysuszony liść (Cynarae folium), który zawiera kwas chlorogenowy, kwasy fenolowe, pochodne kwasu kawowego i chinowego, cynarynę, składniki mineralne (potasu, sodu i fosforu), witaminę C, błonnika, polifenole, flawonoiy (luteolina, apigenina), flawony, inulinę i hydroksycynamoniany (pochodne kwasu kawoilochinowego).

Ekstrakt z liści karczocha ma właściwości przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające (antyoksydacyjne), hipoglikemiczne, prebiotyczne i probiotyczne. Wspomaga przepływ żółci w drogach żółciowych oraz redukuje poziom cholesterolu LDL (tzw. zły cholesterol). Z tego powodu znajduje zastosowanie w leczeniu i profilaktyce podwyższonego poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Roślina wspiera także oczyszczanie organizmu i ułatwia trawienie, ma także działanie hepatoprotekcyjne (pozytywnie wpływa na regenerację wątroby).

Karczoch to suplement diety dostępny najczęściej w postaci kapsułek. Stosując go ważne jest, by przestrzegać zaleceń producenta w zakresie dawkowania czy długości kuracji oraz przeciwwskazań.

Stanowi je nadwrażliwość na rośliny z rodziny astrowatych, kamica żółciowa, niedrożność dróg żółciowych oraz ciąża (z uwagi na brak badań dotyczących jego działania na kobiety ciężarne).

Karczoch zwyczajny jest warzywem. Spożywa się go na surowo albo po ugotowaniu, usmażeniu lub pieczeniu (ma delikatnie cierpki, lekko gorzkawy smak i nieco orzechowy posmak). Częścią jadalną są główki kwiatostanów (najcenniejsze jest tzw. serca karczocha, czyli wnętrze), ale i krótki koniec łodygi. Konsumowane mogą być też bielone liście. U starszych pąków jadalne jest tylko dno kwiatowe.

Kwiaty karczochów można jeść pod różnymi postaciami. W sezonie, który trwa od maja do października, najlepiej kupować je świeże. Po sezonie można sięgać po karczochy. Konserwowane lub mrożone.

Karczochy można hodować w przydomowych ogródkach. Warto przy tym pamiętać o kilku zasadach. Roślinę trzeba uprawiać w miejscu słonecznym.

Konieczne jest podłoże żyzne, bogate w azot, także przepuszczalne oraz wilgotne o lekko kwaśnym lub obojętnym odczynie. Karczochy mają duże wymagania pokarmowe, stąd konieczność nawożenia ich nawozami organicznymi najlepiej obornikiem, nawozami zielonymi lub ziemią kompostową.

Z uwagi na to, że roślina jest mało odporna na niskie temperatury (tak przymrozki i mróz, jak i temperatury zbliżone do zera), przed zimą należy je dokładnie okryć słomą lub liśćmi. Można też przechowywać je w podłożu, w chłodnym pomieszczeniu.