Tiamina (witamina B1) - rola, niedobór, źródła w diecie

Tiamina pełni w organizmie trzy zasadnicze funkcje: uczestniczy w procesach energetycznych, w reakcjach prowadzących do syntezy nukleotydów i NADPH (główny związek w szlaku przemian kwasów tłuszczowych oraz w procesach neurofizjologicznych.

Tiamina to witamina B1 niezbędna do prawidłowych przemian metabolicznych zachodzących w organizmie. Tiamina jest wykorzystywana w komórkach wielu tkanek – serca, wątroby, mięśni szkieletowych.

Tiamina odgrywa istotną rolę w układzie nerwowym, ponieważ bierze udział w syntezie neurotransmiterów warunkujących prawidłowe przekazywanie impulsów nerwowych. Ponadto uczestniczy w produkcji energii w mitochondriach, odnowie białek, przez co wpływa na funkcjonowanie całego organizmu.

Zbyt małe spożycie tiaminy może prowadzić do zaburzeń pracy przewodu pokarmowego (zaburzeń trawienia i wydzielania soku żołądkowego), zaburzeń neurologicznych polegających na upośledzeniu przemiany cukrów – głównego źródła energii dla mózgu – co prowadzi do gromadzenia się dużej ilości związków (kwasu mlekowego i pirogronowego), których nadmiar zaburza funkcjonowanie tego układu.

Kolejnym powikłaniem niedoboru tiaminy mogą być zaburzenia sercowo-naczyniowe oraz wiele niecharakterystycznych objawów, takich jak: zmniejszenie apetytu, zmniejszenie masy ciała, depresja, osłabienie mięśni, zaburzenia czucia i popędu płciowego czy zanik miesiączkowania.

Z kolei żywieniowej hiperwitaminozy B1 jak dotąd nie odnotowano. Przy suplementacji witaminowej małe dawki tiaminy na ogół nie są toksyczne. Objawy uboczne podawania tiaminy występują bardzo rzadko i są to jedynie objawy typu alergicznego.

Zapotrzebowanie na witaminę B1 (tiaminę), jak na każdy składnik pokarmowy, jest uzależnione od wieku, aktywności fizycznej i składu diety. Dieta bogata w węglowodany zwiększa zapotrzebowanie na tiaminę. Zalecenia podają, że tiamina powinna być spożywana w przedziale od 1,3 do 2,2 mg na dobę.

Niedobór tiaminy najczęściej występuje u osób stosujących dietę niezawierającą mięsa oraz produktów zbożowych (pieczywa), kasz, makaronów). Brak witaminy B1 w organizmie występuje w następstwie niedożywienia oraz upośledzenia jej wchłaniania, często u anorektyczek i alkoholików.

Do łagodnych objawów niedoboru witaminy B1 należą:

• uczucie zmęczenia,
• drażliwość,
• obniżenie nastroju,
• zaburzenia koncentracji,
• przyspieszenie częstości rytmu serca,
• wzrost ciśnienia tętniczego,
• obrzęki obwodowe.

Długotrwały brak tiaminy powoduje utrwalenie zmian neurologicznych. Awitaminoza witaminy B1 powoduje rozwój choroby zwanej beri-beri. Schorzenie to objawia się zanikiem mięśni, osłabieniem siły skurczowej mięśnia sercowego, niskim ciśnieniem tętniczym, obrzękami, porażeniem nerwów oraz zaburzeniami psychicznymi (depresja, apatia, psychozy).

Osoby zażywające leki moczopędne – np. furosemid, częściej cierpią z powodu niedoboru witaminy B1.

Witamina B1 wchłania się w jelicie cienkim. Zapotrzebowanie na witaminę B1 jest uzależnione od wieku, płci oraz zawartości węglowodanów w diecie i waha się od 0,5 mg/dobę u niemowląt do 2,2 mg/dobę u kobiet karmiących. Zalecana dawka dobowa (recommended daily allowance – RDA) wynosi 1,2-1,5 mg dla mężczyzn i 1,0-1,1 mg dla kobiet.

Głównym źródłem witaminy B1 w diecie są:

• zarodki pszenne,
• nasiona słonecznik,
• wzbogacane płatki śniadaniowe,
• suche nasiona roślin strączkowych,
• wieprzowina,
• polędwica,
• szynka wiejska,
• drożdże,
• muesli,
• ryż brązowy,
• orzechy,
• groszek zielony,
• kiełki soi,
• pieczywo pełnoziarniste,
• ryby,
• szparagi,
• por,
• kalafior,
• kapusta,
• szpinak,
• brukselka,
• ziemniaki,
• awokado,
• arbuz,
• mandarynki,
• porzeczki,
• kasze,
• chleb żytni jasny,
• suszone owoce.

Niewielkie jej ilości znajdują się w warzywach i owocach.

Tiamina wykorzystywana w lecznictwie jako środek wspomagający działanie niesteroidowych leków przeciwbólowych stosowanych w bólach kręgosłupa oraz w okolicy krzyża.