Anoreksja a depresja

Anoreksja (anorexia nervosa – jadłowstręt psychiczny) to zaburzenie odżywiania, charakteryzujące się: utrzymaniem wagi ciała niżej niż normalna, silnym lękiem przed przybraniem na wadze lub otyłością, zaburzeniem obrazu ciała, zatrzymaniem miesiączki. Należy jednak podkreślić, że jest to przede wszystkim celowe dążenie do utraty wagi ciała, wywoływane lub/i podtrzymywane przez osobę. Zazwyczaj wiąże się z lękiem przed utratą zgrabnej sylwetki.

1. Jak wygląda anoreksja?

Dążenie do szczupłości przybiera często postać idei nadwartościowej. Ograniczenia ilości przyjmowania pokarmów łączą się ze stosowaniem niskokalorycznej diety, intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi, prowokowaniem wymiotów, stosowaniem środków przeczyszczających i diuretycznych. Najczęściej tym celowym zachowaniom towarzyszy brak łaknienia (być może w wyniku wypierania tego doznania ze świadomego przeżywania), prowadzący do utraty odczucia głodu i sprawiający, że nie trzeba powstrzymywać się od jedzenia – przeciwnie, konieczne jest nawet zmuszanie się do przyjmowania pokarmu.

Anoreksję rozpoznaje się wówczas, gdy masa ciała jest o co najmniej 15% niższa niż spodziewana dla danego wieku i wzrostu (np. wysokość w cm – 100) lub gdy wskaźnik Queteleta (waga w kg/[wzrost{m}]2) wynosi poniżej 17,5. Typowe cechy powiązane z tym zaburzeniem, to znaczna nadaktywność i wzorzec ostrego ograniczenia diety.

Zobacz film: "Sól w diecie - ile można spożywać?"

2. Typy anoreksji

W DSM-IV wyróżnia się dwa typy zespołów anorektycznych:

• „restryktywny” – w którym lęk przed przytyciem prowadzi do stosowania diet, ograniczenia przyjmowania pokarmu, intensywnych ćwiczeń fizycznych itp.,
• taki, w który dominują procedury „oczyszczania się” przez prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających, odwadniających itp. – szczególnie bezpośrednio po napadach jedzenia.

3. Jadłowstręt

Jadłowstręt występuje najczęściej u młodych ludzi, zwłaszcza kobiet. Głodzenie się doprowadza do utraty apetytu i uruchamia mechanizm braku łaknienia, wzmacniający proces niedożywienia. Konsekwencją są zaburzenia hormonalne – zwłaszcza osi przysadkowo – nadnerczowej – i metaboliczne, powodujące u kobiet ustanie menstruacji (w DSM – IV przyjmuje się jako kryterium diagnostyczne brak trzech kolejnych menstruacji), a u mężczyzn spadek potencji.

Uważa się, że zaburzenie to jest wynikiem złożonej interakcji wielu czynników. Jedna z teorii zakłada, że młode dziewczęta stają się anorektyczkami, broniąc się przed swoją seksualnością. Głodzenie powstrzymuje lub odwraca zmiany towarzyszące dojrzewaniu, m.in. miesiączkowanie i rozwój piersi,. Inne czynniki powodujące anoreksję to powszechny kult szczupłej figury, potrzeba kontroli i perfekcjonizmu, zaburzone style poznawcze i zaburzenia hormonalne.

Zaburzenia anorektyczce powodują z reguły znaczne napięcie w najbliższym otoczeniu osoby chorej, zwłaszcza w rodzinie generacyjnej. Skądinąd wiele wskazuje na przyczyny anoreksji właśnie w zaburzeniach relacji w tej rodzinie – co warto szczególnie podkreślić.

Czasami odnosi się wrażenie, że anoreksja umożliwia koncentrację wcześniej istniejącego w rodzinie napięcia na osobie chorego, umożliwiając pozorne wytłumaczenie i wentylację tego napięcia. Niekiedy odmowa przyjmowania pokarmów jest reakcją na brak zainteresowania rodziców, ograniczających się do zapewnienia dorastającemu dziecku warunków materialnych, kompensując brak tego zainteresowania i czasu troską o to, by się dobrze odżywiało i „miało wszystko, co chce”.

Często w rodzinie chorych na anoreksję dostrzega się element silnego, wikłającego związania któregoś z rodziców z dzieckiem, dążącym wówczas do zmniejszenia swojej atrakcyjności i uwolnienia się z więzów. Anoreksja bywa też wyrazem napięć między rodzicami, grożących rozpadem rodziny i sposobem na utrudnienie im rozejścia się. Rozmaitość tych sytuacji, skłaniających do odmowy przyjmowania pokarmów jest ogromna i trudno określić, która z nich ma większe znaczenie w powstaniu zaburzenia.

4. Anoreksja a depresja

Zaburzenia związane z anoreksją wskazują bodajże najsilniejszy związek z depresją. Od 50 do 75% osób dotkniętych anoreksją ma w wywiadzie epizody depresji. Osoby cierpiące na anoreksję, najczęściej dziewczęta i młode kobiety, mają zaburzoną percepcję samych siebie. Postrzegają się jako „grube” czy „tłuste”, niezależnie od stanu faktycznego (a zwykle jest to znaczne wychudzenie) i obsesyjnie kontynuują odchudzanie. Przyjmują śladowe ilości pokarmów, a do tego często poddają się wyczerpującym, wprost drakońskim ćwiczeniom i treningom. Anoreksja jest chorobą niebezpieczną, zagrażającą postępującym fizycznym wyniszczeniom organizmu i śmiercią.

Jednym z kluczowych elementów zespołu zaburzeń anorekstycznych jest niskie poczucie własnej wartości, związane z poczuciem braku znaczenia dla innych ludzi, bycie raczej przedmiotem niż podmiotem w relacjach z nimi; innym – błędna ocena swojego rzeczywistego wyglądu (dysmorfofobia). Innymi słowy anoreksja może być czynnikiem ryzyka w depresji. Inne czynniki, to:

• nietolerancja nastroju (związana z obawą doświadczania niechcianych, negatywnych emocji, np. „Jeśli zobaczę się z moim przyjacielem, będzie mnie nękał, a ja będę się czuła bezsilna. Będę się czuła głupio, co będzie nie do zniesienia i będę musiała objadać się, by poczuć się lepiej”),
• perfekcjonizm (błędne przekonanie: „Jeśli nie działam właściwie, będę miała nieprzyjemności. Robienie czegoś naprawdę dobrze, oznacza odnoszenie sukcesów. Fakt, że nie robi się czegoś naprawdę dobrze, oznacza słabość”),
• problemy interpersonalne (błędne przekonanie: „Jeśli nie skupię się na tym, by uszczęśliwiać innych, będą spostrzegać mnie jako samolubną, skoncentrowaną na sobie osobę i nie będą wcale chcieli mieć ze mną nic do czynienia”).

5. Leczenie anoreksji

Do podstawowych celów w leczeniu anoreksji zalicza się: powrót do prawidłowej wagi, wyleczenie zaburzeń fizycznych spowodowanych chorobą oraz zahamowanie dążenia do osiągnięcia idealnej sylwetki. Ponieważ jadłowstręt często prowadzi do ciężkiego lub nawet zagrażającego życiu wychudzenia, konieczna może być hospitalizacja.

Pomocne mogą być także konsultacje na temat odżywiania, ale należy je stosować ostrożnie, ponieważ temat ten jest ulubionym polem walki dla osób chorych na anoreksję. Na tym etapie użyteczny może okazać się program wspomagający zmianę zachowań związanych z jedzeniem.

Podstawową sprawą jest wykształcenie właściwych nawyków, co pozwoli na przywrócenie prawidłowych zachowań związanych z odżywianiem. Niezbędna wydaje się być również terapia rodzin, ponieważ wiadomo, że u podstaw choroby leżą często zależność i nadmierna kontrola w rodzinie.

Sprawą zasadniczą w leczeniu anoreksji jest walka z nawrotami choroby. Pacjenta należy poddać treningowi behawioralnemu, który pomoże mu w radzeniu sobie w trudnych sytuacjach, a także terapii poznawczej, dzięki której nauczy się radzić sobie z negatywnym dialogiem wewnętrznym oraz odróżnić potknięcia od prawdziwego nawrotu choroby. Ponadto leczenie depresji w anoreksji nie powinno zostać nigdy zaniedbane.