Czym jest witamina A? Funkcje i źródła witaminy A 

Witamina A występuje pod dwiema nazwami: w produktach pochodzenia zwierzęcego nazywana jest retinolem, z kolei w produktach roślinnych – beta-karotenem (inaczej prowitamina A).

W organizmie występuje jako retinol i gromadzona jest głównie w tkance tłuszczowej oraz wątrobie. W organizmie człowieka witamina A może powstawać także z prowitaminy A, czyli karotenu.

Rozpuszczalna w tłuszczach witamina A pełni liczne funkcje w organizmie:

• odpowiada za procesy widzenia - dzięki niej możliwe jest tworzenie rodopsyny - substancji, która umożliwia dobre widzenie. Jej brak jest przyczyną "kurzej ślepoty", czyli osłabionego widzenia po zmierzchu,
• pełni funkcje somatyczne, takie jak: wzrost, rozwój oraz różnicowanie tkanki nabłonkowej i kostnej
• ma wpływ na rozwój łożyska i wzrost embrionu,
• wykazuje działanie antyoksydacyjne, tzn. usuwa wolne rodniki z organizmu,
• chroni przed rozwojem nowotworów: jelit, prostaty, piersi i płuc,
• zapobiega wysychaniu i rogowaceniu nabłonka,
• jest niezbędna do regeneracji skóry, gojenia ran,
• korzystnie działa na serce, obniżając poziom cholesterolu we krwi
• wywiera korzystny wpływ na funkcje rozrodcze organizmu: u mężczyzn bierze udział w spermatogenezie, czyli powstawaniu i dojrzewaniu plemników, z kolei u kobiet zapobiega poronieniom oraz wchłonięciu zarodka w pierwszych tygodniach ciąży,
• wzmacnia odporność, gdyż przyczynia się do utrzymania ciągłości błon śluzowych przewodów: pokarmowego, oddechowego, moczowo-płciowego. Poza tym jest niezbędna w dojrzewaniu i różnicowaniu się komórek układu immunologicznego: neutrofili, monocytów, bazofili, eozynofili, limfocytów,
• wpływa pozytywnie na pracę tarczycy,
• uczestniczy w procesie syntezy hormonów steroidowych,
• jest niezbędna do prawidłowego tworzenia szkliwa nazębnego.

Z kolei retinoidy, czyli witamin A oraz jej naturalne i syntetyczne analogi, pełnią ważną rolę w leczeniu trądziku. Do pochodnych witaminy A zalicza się: tretynoinę (kwas witaminy A), izotretynoinę ( kwas 13-cis witaminy A), adapalen i tazaroten. Kwas 13-cis witaminy A ma wielokierunkowy mechanizm działania.

Działanie witaminy A na trądzik polega na normalizacji procesów złuszczania się w obrębie przewodów wyprowadzających gruczoły łojowe. Poza działaniem keratolitycznym i przeciwłojotokowym, wywiera efekt przeciwzapalny oraz przeciwbakteryjny. Terapię można rozpocząć po wykluczeniu ciąży. Izotretynoinę należy stosować w dawce 0,5- 1,0 mg/kg/dobę do łącznej dawki przynajmniej 120 mg/kg masy ciała. Przy takim dawkowaniu terapia trwa ok. 4-7 miesięcy. W razie potrzeby kurację należy powtórzyć po 6 miesiącach.

W czasie leczenia trądziku, nie ma potrzeby stosowania dodatkowych leków przeciwtrądzikowych.

Zalecana ilość tej witaminy dla osób dorosłych to 1000 mcg na dobę, w przypadku dzieci jest to 400–700 mcg na dobę.

Osoby, które pracują przy komputerze, potrzebują większej ilości witaminy A. Jeżeli masz objawy niedoboru witaminy A, skontaktuj się z lekarzem, który ustali jej dziennie zapotrzebowanie.

Niedobór witaminy A może doprowadzić do pogorszenia widzenia, "kurzej ślepoty". Choroba ta objawia się osłabieniem widzenia przy słabym świetle wskutek niedoboru światłoczułego barwinka w oku, który warunkuje widzenie po zmierzchu. Niedobór tej witaminy może skutkować uszkodzeniem wzroku.

Inne objawy niedoboru witaminy A to:

• suchość skóry,
• zespół suchego oka,
• nadmierne rogowacenie skóry i nabłonków,
• kruche i łamliwe paznokcie, które wolno rosną,
• kruche, łamliwe i suche włosy,
• szorstka skóra,
• brak apetytu,
• zwiększona podatność na infekcje,
• zahamowanie wzrostu.

Witamina A magazynowana jest w tkance tłuszczowej, dlatego bardzo łatwo można ją przedawkować, jeśli jest przyjmowana przez długi czas lub w dużych dawkach.

Nadmiar witaminy A objawia się:

• drażliwością,
• zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego (m.in. wymioty, nudności),
• krwawieniem dziąseł,
• żółtopomarańczowym zabarwieniem skóry,
• powiększeniem wątroby i śledziony,
• ociężałością,
• osłabieniem mięśni,
• utratą apetytu,
• zahamowaniem wzrostu,
• owrzodzeniem skóry,
• łysieniem,
• obrzmieniem powiek,
• wytrzeszczem oczu,
• samoistnym złamaniem kości,
• krwotokami,
• deformacjami czaszki i twarzy,
• dysfunkcjami serca, nerek i centralnego systemu nerwowego,
• wypadaniem włosów,
• świądem skóry.

Nadmiar witaminy A w czasie ciąży może spowodować wady płodu, a także przyczynić się do porodu przedwczesnego czy powikłań w czasie porodu. W związku z tym kobieta spodziewająca się dziecka nie może doprowadzić do nadmiaru tej witaminy w organizmie.

Witamina A występuje głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Najlepszym jej źródłem jest tłuszcz rybi, zwany popularnie tranem. Stosunkowo duże jej ilości występują w produktach mlecznych oraz żółtkach jaj. Niewielkie jego ilości występują w mleku krów żywionych na pastwiskach oraz maśle.

Dobrym źródłem witaminy A jest także tuńczyk. Już 100 gramów tej ryby zapewni w 50 proc. zapotrzebowanie organizmu na tę witaminę. Inne ryby i owoce morza, również bogate w witaminę A, to chociażby jesiotr, makrela czy ostrygi.

Z kolei karoten występuje głównie w produktach roślinnych. Najwięcej karotenu znajduje się w owocach i warzywach koloru czerwonego, pomarańczowego, takich jak:

• marchew - na myśl o witaminie A, większości z nas od razu przychodzi do głowy marchewka. I rzeczywiście jest ona bogata w tę witaminę
• bataty - swój pomarańczowy kolor zawdzięczają beta-karotenowi
• czerwona papryka - wydawać by się mogło, że żółta, czerwona lub zielona papryka różnią się od siebie jedynie kolorem i smakiem. Nic bardziej mylnego. Każdy z rodzajów papryki ma nieco inne właściwości, przy czym najlepszym źródłem witaminy A jest papryka czerwona (na jej kolor wpływa właśnie beta-karoten). Jedna średniej wielkości papryka pokrywa dzienne zapotrzebowanie na witaminę A w 140 proc.
• suszone morele - już kubek tych smacznych owoców pokrywa dzienne zapotrzebowanie na witaminę A w 94 proc. Dietetycy polecają, aby każdego dnia zjadać 10 suszonych moreli.

Nie brakuje jej również w warzywach koloru zielonego, np. brokułach.

Tabela. Zawartość witaminy A i karotenu w wybranych produktach spożywczych.

Witamina A oraz karoten są mało wrażliwe na temperaturę do 100 stopni Celsjusza. W wyższych temperaturach (np. podczas smażenia) ulegają zniszczeniu.

Ponadto zarówno retinol, jak i karoten ulegają rozkładowi pod wpływem światła (promieniowanie UV) oraz w trakcie jełczenia tłuszczów.

Witamina A jest też składnikiem kosmetyków, np. kremów. Wnika ona w warstwę rogową naskórka, przyspieszając jego odnowę oraz różnicowanie keratynocytów. Ponadto bierze udział w podziałach komórek skóry.

Poprawia nawilżenie skóry poprzez wzmocnienie funkcji ochronnej naskórka i zmniejszenie utraty wody. Retinol zawarty w kremach wygładza i uelastycznia skórę, likwiduje drobne zmarszczki. Ponadto zmniejsza przebarwienia skóry i zwiększa syntezę kolagenu. Dzięki temu skóra jest bardziej wytrzymała na uszkodzenia.