Niedobór żelaza
Żelazo jest mikroelementem wchodzącym w skład hemoglobiny, białka występującego w krwinkach czerwonych. Hemoglobina posiada zdolność wiązania i transportu gazów oddechowych – tlenu, dwutlenku węgla oraz czadu. Niedobór żelaza jest przyczyną występowania anemii niedobarwliwej.
1. Rola żelaza w organizmie
Organizm człowieka zawiera około 3-5 g żelaza, które obecne jest w hemoglobinie lub mioglobinie (białko występujące w mięśniach). Główną funkcją hemoglobiny oraz mioglobiny jest transport tlenu do komórek i tkanek.
Żelazo pobudza szpik kostny do produkcji krwinek czerwonych, wpływa na wzrost organizmu, a także na funkcjonowanie układu immunologicznego. Żelazo zapobiega występowaniu anemii niedobarwliwej, która u małych dzieci może powodować zaburzenia rozwoju zarówno fizycznego, jak i umysłowego. Jednakże nadmiar żelaza również jest szkodliwy, gdyż sprzyja powstawaniu chorób neurodegeneracyjnych.
Skutkiem niedoboru żelaza może być niegroźnie zmęczenie, ale także anemia. Już pierwsze niepokojące sygnały płynące od naszego organizmu powinny skłonić nas do badań. Pierwszym znakiem braku żelaza jest apatia i ciągłe zmęczenie bez wyraźnego powodu. Zaczynamy wyglądać blado i niezdrowo, pojawiają się sińce pod oczami, skóra staje się sucha i szorstka, zaś włosy łamią się i wypadają. Innym objawem braku żelaza w diecie jest ból i pieczenie gardła, jamy ustnej i języka. Często w kącikach ust robią się zajady. Przewlekły brak żelaza prowadzi do niedokrwistości (anemii).
2. Żelazo w diecie
Zapotrzebowanie na żelazo jest zróżnicowane i zależy od wieku, płci, stanu zdrowia oraz aktywności fizycznej. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo wykazują kobiety karmiące i w ciąży. Na brak żelaza najczęściej cierpią kobiety mające obfite miesiączki, wegetarianie, sportowcy oraz osoby intensywnie się odchudzające. Aby zapobiec niedoborom, należy w diecie dostarczać odpowiednią dawkę żelaza. W produktach spożywczych występują dwa rodzaje żelaza: hemowe, obecne w mięsie oraz produktach pochodzenia zwierzęcego, oraz niehemowe, pochodzenia roślinnego.
Tabela. Zawartość żelaza w wybranych produktach spożywczych
| Produkt | Zawartość żelaza w mg/100 g | Produkt | Zawartość żelaza w mg/100 g |
|---|---|---|---|
| Mięso kurczaka | 1,2 | Fasola biała | 6,9 |
| Polędwica wołowa | 2,3 | Boćwina | 2,2 |
| Schab | 1,0 | Natka pietruszki | 5,0 |
| Dorsz, filety | 0,4 | Orzechy laskowe | 6,9 |
| Jajko kurze | 2,2 | Pieczywo graham | 2,2 |
Aby poprawić stopień wchłaniania żelaza, należy je spożywać w obecności produktów bogatych w witaminę C (papryka czerwona, chrzan, soki owocowe) oraz białka pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby, mleko i jego przetwory). Wchłanianie żelaza utrudnia kwas fitynowy znajdujący się w otrębach, płatkach owsianych, a także kwas szczawiowy, którego źródłem jest czarna herbata, szczaw, rabarbar. W ich obecności wytrącają się sole żelaza, które nie ulegają wchłonięciu.
3. Objawy niedoboru żelaza
Brak żelaza jest najczęstszą przyczyną anemii. Brak żelaza we krwi objawia się początkowo:
- uczuciem zmęczenia i senności,
- depresją,
- apatią lub rozdrażnieniem,
- trudnościami z koncentracją uwagi,
- bólami głowy,
- brakiem apetytu.
Znaczny niedobór żelaza powoduje:
- brak sił,
- duszność nawet przy niewielkim wysiłku,
- bladość skóry i błon śluzowych,
- zwiększoną podatność na stres,
- kołatanie serca.
Niedoborom żelaza towarzyszą również: nadżerki w kącikach ust, pogorszenie wyglądu włosów, łamliwość paznokci i włosów, zanik brodawek językowych, stany zapalne jamy ustnej, bóle przy połykaniu.
4. Diagnostyka niedoboru żelaza
Morfologia krwi obwodowej zawiera informacje na temat ilości i objętości krwinek czerwonych, ilości krwinek białych oraz płytek krwi, a także informuje o stężeniu hemoglobiny w surowicy krwi oraz w samej krwince czerwonej. Należy pamiętać, że poziom żelaza w surowicy oznacza się rano (stężenie żelaza waha się w ciągu doby, uzyskując najwyższe stężenie w godzinach porannych, kiedy to jest ono o 20 proc. wyższe niż wieczorem), na czczo.
Do prawidłowego rozpoznania niedokrwistości z niedoboru żelaza często potrzebne jest wykonanie innych badań, takich jak gastroskopia, kolonoskopia, USG jamy brzusznej lub badanie ginekologiczne. Pozwalają one na określenie przyczyny anemii, w tym odnalezienie źródła krwawienia.
Zmiany w morfologii krwi w przypadku anemii to:
- zmniejszenie ilości erytrocytów,
- zmniejszenie objętości erytrocytów,
- spadek hematokrytu (procentowa zawartość krwinek czerwonych we krwi),
- spadek średniego stężenia hemoglobiny w krwince oraz surowicy.
Spadek objętości erytrocytów związany jest z pogorszeniem syntezy hemoglobiny – powstaje jej mniej, niż powinno. Nowo tworzone krwinki mają mniejszą objętość oraz często nieprawidłowy kształt. Spadek hemoglobiny w krwince i surowicy wiąże się również z upośledzeniem jej tworzenia.
Przykładowy wynik morfologii krwi pacjenta z anemią z niedoboru żelaza:
Wbc – 4.500/µl,
RBC – 2.900.000/µl,
Hgb - 7.9 g/dl,
HCT – 32%,
MCH – 25 pg,
MCHC – 29 g/dl,
MCV – 75 fl,
Plt - 220.000/µl.
5. Leczenie niedokrwistości
Leczenie opiera się na usunięciu przyczyny niedokrwistości i uzupełnieniu niedoboru żelaza w ustroju. Żelazo w postaci preparatów doustnych wchłania się w początkowych odcinkach przewodu pokarmowego – dwunastnicy oraz części jelita cienkiego. Należy pamiętać, aby przyjmować je przed posiłkiem, ponieważ niektóre pokarmy utrudniają wchłanianie żelaza. Prawidłowe wchłanianie żelaza może być zaburzone, gdy w twojej diecie jest dużo: grochu, kasz, orzechów oraz herbaty i kakao.
Wchłanianie żelaza poprawia się w środowisku kwaśnym, więc zaleca się przyjmowanie go wraz z kwasem asparginowym, czyli znaną nam wszystkim witaminą C. Wystarczająca dawka to 250 mg na dobę. Preparatów żelaza nie należy popijać mlekiem, ponieważ zmniejsza ono kwaśność treści żołądka, a co za tym idzie – pogarsza wchłanianie żelaza.
Przyjmowanie preparatów żelaza należy kontynuować około pół roku od momentu unormowania parametrów krwi obwodowej. Organizm musi uzupełnić zapasy tego pierwiastka, więc nie przerywaj leczenia bez konsultacji z lekarzem.