Czego powinniśmy nauczyć się od Brazylijczyków na temat zdrowej diety?
Co kilka lat rząd każdego państwa publikuje dokument, który zawiera normy żywienia i zalecenia dotyczące diety obywateli. Okazuje się, że bardzo dobre wytyczne dotyczące żywienia mają Brazylijczycy. Co znalazło się w ich normach żywieniowych i jak to wygląda w Polsce?
1. Normy w Brazylii i w Polsce
Zasady zdrowego odżywiania dla obywateli Brazylii zostały zebrane w 80-stronicowej publikacji, którą można pobrać ze strony internetowej ministra zdrowia. Nie jest to jednak typowy urzędowy dokument, jaki znamy z polskich instytucji państwowych. Chodzi zarówno o jego treść, jak i formę.
Polskie uaktualnione normy wydano w 2012 roku – dokument ma 223 strony, na których znajdziemy kilkadziesiąt tabelek, obszerną bibliografię oraz skomplikowane wzory matematyczne, z których można wyliczyć zapotrzebowanie na różne składniki odżywcze.
Brazylijska publikacja to ciekawa broszura, z wieloma zdjęciami i przyjaznym układem graficznym. Znajdują się w niej fotografie przykładowych posiłków, zalecanych produktów oraz krótkie rady, jak gotować w domu.
Co wyróżnia brazylijskie normy? Przede wszystkim inne podejście do samego jedzenia, które w tym kraju jest okazją do spotkań w rodzinnym gronie oraz wspólnego gotowania. Zamiast tabel z wartościami kalorycznymi i odżywczymi, mieszkańcy otrzymali konkretne pomysły na zdrowe i zbilansowane posiłki.
Polski dokument to typowo urzędowy dokument, napisany niezrozumiałym językiem, z wieloma trudnymi pojęciami. Już krótkie przejrzenie nie zachęca do dalszej lektury. Oba teksty różnią się również treścią.
2. Zdrowe odżywianie według Brazylijczyków
Zalecenia żywieniowe w Brazylii nie skupiają się na poszczególnych składnikach odżywczych, czyli białku, węglowodanach czy tłuszczach. Nie ma tam zapisów dotyczących kaloryczności ani piramid żywieniowych.
Wszystkie normy można sprowadzić do 10 prostych zasad, które ułatwią wprowadzenie zdrowej diety w życie. Co się w nich znalazło? Brazylijscy specjaliści kładą największy nacisk na samodzielne gotowanie z pełnowartościowych produktów i unikanie przetworzonej żywności. W zdrowej diecie ważna jest różnorodność, dlatego powinny się w niej znaleźć zboża, warzywa, owoce, orzechy, mleko, jaja oraz ryby i mięso (które należy jeść na przemian z warzywami strączkowymi).
Sól, cukier, oleje i inne tłuszcze powinny być stosowane w małych ilościach, tylko w czasie przygotowywania potraw oraz jako przyprawy. Poza tym należy ograniczyć spożycie produktów wysoko przetworzonych, zwłaszcza gotowych przekąsek, napojów gazowanych, słodkich płatków śniadaniowych oraz dań instant.
Wśród wytycznych znalazły się również zapisy o regularności posiłków, unikaniu podjadania i wolnym delektowaniu się posiłkiem. Dla Brazylijczyków ważne jest nie tylko to, co znajduje się na talerzu, ale również sposób jedzenia. W dokumencie są zapisy, które zalecają jedzenie w czystym i przyjaznym otoczeniu. Nacisk stawiany jest również na to, by jeść w towarzystwie – z rodziną i przyjaciółmi.
Z publikacji można się również dowiedzieć, że najlepiej robić zakupy spożywcze w pobliskich sklepach, na targach albo prosto od producentów. Warto wybierać świeże oraz sezonowe produkty i zwracać uwagę na to, czy pochodzą z lokalnych organicznych upraw.
3. Domowe gotowanie dla zdrowia
Zdrowe odżywianie to nie tylko kalorie i wartości odżywcze, ale również sposób przygotowywania posiłków. Brazylijczycy wiedzą, że najlepiej gotować samodzielnie w domu, wciąż uczyć się nowych technik gotowania i wypróbowywać kolejne przepisy. W wydanym przez ministerstwo zdrowia dokumencie znajdziemy wskazówki, by stale pracować nad swoimi kucharskimi zdolnościami i uczyć się od innych osób. Rządzący zwracają w ten sposób uwagę na społeczny wymiar jedzenia. Zachęcają do czerpania przyjemności z gotowania, które jest podstawą zdrowego stylu życia.
Wśród złotych rad znalazły się również wskazówki dotyczące jedzenia posiłków w restauracjach. Autorzy dokumentu sugerują, by wybierać miejsca serwujące potrawy ze świeżych produktów, a unikać sieci fast food.
Znajduje się tam ostrzeżenie przed reklamami żywności, w których nie znajdziemy informacji o wartościach produktów, a jedynie zachęty do kupna. Osoby odpowiedzialne za ustalanie norm żywienia zalecają krytyczne podejście do reklam i chwytów marketingowych stosowanych przed koncerny żywnościowe.
Jakie możemy wyciągnąć wnioski z brazylijskich wytycznych? Najważniejsze jest chyba to, że nie ma w nich podziału na dobre i złe produkty, a raczej kładzie się nacisk na zbilansowane, domowe posiłki jedzone we wspólnym, rodzinnym gronie.
4. Zdrowe odżywianie według Polaków
Jak wyglądają polskie zalecenia dotyczące odżywiania? Kierujemy się wciąż piramidą żywienia, w której podstawą są produkty zbożowe (kasze, płatki, pieczywo pełnoziarniste, makaron razowy). Lekarze i dietetycy zalecają jedzenie dużych ilości warzyw i owoców, co najmniej 3-4 porcje nabiału dziennie i ograniczone ilości mięsa i ryb. Należy unikać tłuszczów.
Piramida żywieniowa jest znana od wielu lat, ale warto również wspomnieć o kilku ważnych zasadach, znajdujących się w tym dokumencie. Eksperci kładą nacisk na różnorodność produktów, czyli komponowanie urozmaiconego menu. W obliczu wielu chorób cywilizacyjnych ważne jest też kontrolowanie wagi. Nadwaga i otyłość wiążą się z podwyższonym ryzykiem zachorowania na cukrzycę czy choroby układu krążenia.
Mięso należy jeść z umiarem i jak najczęściej zastępować je rybami oraz warzywami strączkowymi. Poza tym w zdrowej diecie trzeba ograniczać ilość tłuszczów zwierzęcych. W związku z tym należy zamienić smażenie na pieczenie, gotowanie, duszenie i grillowanie, czyli metody nie wymagające używania dużych ilości oleju. Specjaliści radzą również uważać na cukier i sól, których nadmiar w diecie jest bardzo niezdrowy. Dodatkowo zalecane jest picie 2 l wody mineralnej dziennie oraz unikanie alkoholu.
5. Polska kontra Brazylia na żywieniowym boisku
Ogólne zasady generalnie zgadzają się z brazylijskimi wytycznymi, jednak wczytując się dokładnie w zapisy, zauważymy, że dla polskich specjalistów od żywienia wciąż ważne są przede wszystkim kalorie i wartości odżywcze. W polskim zaleceniach nie mówi się o domowym gotowaniu i wspólnym jedzeniu posiłków.
Brazylijskie podejście można uznać za bardziej ludzkie, a polskie za naukowe. Poza tym Brazylijczycy zwracają większą uwagę na aspekt ekonomiczny i kulturowy – chcą wspierać lokalnych producentów i nie przepłacać za żywność, korzystając z sezonowych produktów. Odeszli również od typowej piramidy żywienia, która w naszym kraju jest wzorcem odżywiania od kilkudziesięciu lat i nic nie zapowiada żadnych zmian w tym względzie.
Podejście do jedzenia to kwestia kulturowa i pod tym względem bardzo różnimy się od Brazylijczyków. Niestety, boom na jedzenie typu fast food zmienił zwyczaje polskich rodzin, które często tylko w niedziele zasiadają wspólnie do stołu. A coraz częściej wybierają wycieczkę do restauracji, zamiast wspólnego gotowania.
Może warto zastanowić się nad tym, czy sekret zdrowego życia nie tkwi właśnie w celebracji posiłków? Gotując w domu, mamy kontrolę nad tym, co znajduje się w daniu i sami zostajemy strażnikami zdrowia. Być może moda na gotowanie sprawi, że wrócimy do kuchni, samodzielne gotowanie stanie się częścią dnia, a wizyty w restauracjach serwujących frytki i burgery oraz jedzenie z mikrofali będzie rzadkością.
