Czym jest witamina K?
Witamina K należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Warunkuje prawidłowe procesy krzepnięcia krwi. Niedobór witaminy K objawia się przedłużającym się krwawieniem, krwotokami z nosa oraz obfitymi miesiączkami.
1. Funkcje witaminy K
Witamina K to grupa związków nierozpuszczalnych w wodzie, ale rozpuszczalnych w tłuszczach, które są konieczne do ich wchłonięcia przez organizm. Do grupy tej należą: witamina K2, K1, K3. Witamina K1 jest jasnożółtą cieczą, odporną na działanie temperatury. Występuje głownie w produktach spożywczych pochodzenia roślinnego. Witamina K2 znajduje się głownie w drobnoustrojach.
Witamina K pełni w organizmie zróżnicowane funkcje. Przede wszystkim jest niezbędna do syntezy osoczowych czynników krzepnięcia krwi oraz białka protrombiny, która zachodzi w wątrobie. Witamina K uszczelnia śródbłonki naczyń krwionośnych, a tym samym zapobiega krwawieniom i pękaniu naczynek krwionośnych i zmniejsza nadmierne krwawienie miesiączkowe. Ponadto wykazuje działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze, a także przeciwzapalne. Witamina K uczestniczy w formowaniu tkanki kostnej. Co więcej, wyniki licznych badań wskazują, że witamina K odgrywa duże znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu mózgu.
Przypuszcza się, że obecność witaminy K jest istotna w gospodarce wapniowej i mineralizacji tkanek a także hamuje rozwój nowotworów piersi, jajników, okrężnicy.
1.1. Rola witaminy K w procesie krzepnięcia krwi
Hemostaza to zdolność organizmu do samoistnego tamowania krwawienia. Może odbywać się to przez:
- skurcz uszkodzonych naczyń,
- przylepianie się do brzegów uszkodzonego naczynia - krwinek płytkowych,
- krzepnięcie krwi - do procesu krzepliwości krwi niezbędna jest witamina K,
- zwłóknienie skrzepu polegające na wnikaniu w jego obręb fibroplastów i tworzeniu się tkanki łącznej trwale zasklepiającej uszkodzone miejsce naczynia.
1.2. Witamina K dla noworodka
Witamina K odgrywa istotną rolę w procesach tworzenia białek m.in. czynników krzepnięcia krwi. Niedostateczna podaż witaminy K może w konsekwencji prowadzić do wystąpienia krwawienia z niedoboru witaminy K. Problem ten dotyczy noworodków i niemowląt do końca trzeciego miesiąca życia.
Niemowlęta są szczególnie narażone na niedobór witaminy K ze względu na ograniczone przechodzenie witaminy przez łożysko w czasie ciąży. Ponadto noworodek zużywa zapasy witaminy K tuż po porodzie. Na niedobór witaminy K narażone są niemowlęta karmione piersią, gdyż pokarm matki zawiera mało tej witaminy. Ponadto, w jelicie grubym noworodka znajdują się bifidobakterie, które nie produkują witaminy K. Witamina K dla noworodków jest niezmiernie ważna dla ich prawidłowego funkcjonowania.
Zawartość witaminy K w mleku matki wynosi około 0,25 g na 100 ml w pierwszych miesiącach ciąży i jest niewystarczająca do pokrycia dobowego zapotrzebowania. Zgodnie z zaleceniem Zespołu Ekspertów w Dziedzinie Pediatrii z 2007 roku, wszystkim noworodkom tuż po urodzeniu podaje się domięśniowo jednorazową makrodawkę witaminy K. Zaś niemowlętom karmionym piersią zaleca się doustne uzupełnianie witaminy K w mikrodawkach od 8 doby życia do ukończenia trzeciego miesiąca życia. U dzieci karmionych sztucznie nie jest wymagana dodatkowa dawka witaminy K. Niemowlęta karmione mieszankami mlecznymi, mlekiem dla wcześniaków po otrzymaniu jednorazowej dawki witaminy K, nie wymagają dalszej profilaktycznej podaży.
Zapotrzebowanie na witaminę K jest uzależnione od wieku, płci oraz stanu zdrowia. U dzieci w wieku od 0 do 18 lat wynosi 75 µg, u kobiet powyżej 19 lat – 90 µg, a u mężczyzn – 120 µg/ dobę.
2. Niedobór witaminy K
Niedobory witaminy K u ludzi zdarzają się na ogół bardzo rzadko, ponieważ powszechnie występuje ona w żywności zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego, oraz dzięki jej jelitowej syntezie bakteryjnej.
Człowiek pokrywa swoje potrzeby w zakresie witaminy K z dwóch źródeł, tj. żywności i syntezy bakteryjnej w jelitach. Prawie połowa dziennego zapotrzebowania jest pokrywana przez warzywa, reszta pochodzi ze źródła bakteryjnego. Zazwyczaj witaminy K mamy sporo w organizmie. Zdarza się czasem, że występuje jej niedobór. Dotyczy to głownie niemowląt karmionych piersią. Mleko matki zawiera niewiele witaminy K, a w jelitach dziecka żyje zbyt mało bakterii zdolnych do jej produkcji. Przyczyną niedoboru witaminy K jest przyjmowanie preparatów antybiotykowych, które niszczą bakterie produkujące witaminę K. Niedobór witamin K spowodowany bywa też przez diety odchudzające i zbyt rzadko jadane warzywa zielonolistne.
Do objawów niedoboru witaminy K należą:
- krwotoki z nosa,
- obfite miesiączki,
- wydłużony czas krzepnięcia krwi, np. po drobnym skaleczeniu,
- częste schorzenia bakteryjne,
- biegunki,
- sińce po najlżejszym uderzeniu,
- zaburzenia ze strony układu nerwowego,
- nieprawidłowe formowanie tkanki kostnej – osteoporoza.
Awitaminoza witaminy K może powodować:
- żółtaczkę,
- uszkodzenia wątroby,
- uszkodzenie struktury nerwowej u niemowląt,
- niedokrwistość,
- zaburzenia we wchłanianiu pokarmów.
Niedobór witaminy K występuje często u starszych mężczyzn oraz kobiet, co wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia osteoporozy, a w wyniku upadku – złamania kości.
3. Występowanie witaminy K
Witamina K występuje zarówno w świecie roślinnym, jak i zwierzęcym. Bogatym źródłem witaminy K są zielone warzywa liściaste (natka pietruszki, koperek, sałata, brukselka) oraz wątroba zwierząt. Owoce oraz produkty zbożowe, a także mięso i mleko są ubogim źródłem tej witaminy.
Tabela. Zawartość witaminy K w produktach spożywczych
| 10-50 μg/100 g | 50-100 μg/100 g | >100 μg/100 g | |
|---|---|---|---|
| Mleko | Ser | Wątroba wołowa | Szpinak |
| Mięso | Masło | Kapusta | Sałata |
| Chleb | Inne wątroby | Kalafior | Brukselka |
| Jarmuż |
Witamina K jako jedyna spośród witamin rozpuszczalnych w tłuszczach jest syntetyzowana przez bakterie stanowiące naturalną mikroflorę jelit. Dlatego też podczas zażywania antybiotyków, w wyniku zniszczenia bakterii stanowiących naturalną florę, występują krwawienia z nosa oraz przedłużające się miesiączki.
Aby zapobiec niedoborom witaminy K podczas przyjmowania antybiotyków, należy spożywać produkty zawierające bakterie kwasu mlekowego, tzw. probiotyki – jogurty naturalne, kefiry. Z kolei prebiotyki to substancje zawarte w bananach oraz produktach z pełnego ziarna, które wspomagają rozwój naturalnej flory bakteryjnej. Świetne połączenie stanowi jogurt naturalny z bananami jako propozycja na drugie śniadanie lub podwieczorek.