Jasnota purpurowa – występowanie, właściwości i zastosowanie
Jasnota purpurowa to jednoroczna lub dwuletnia roślina z rodziny jasnotowatych o właściwościach leczniczych i nieładnym zapachu. Swoim wyglądem przypomina pokrzywę i tak jak ona jest traktowana jak uciążliwy chwast. Zdecydowanie jej nie doceniamy. Jakie właściwości ma roślina? Gdzie znajduje zastosowanie?
1. Co to jest jasnota purpurowa?
Jasnota purpurowa (Lamium purpureum L.) to gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych. Jest spokrewniona z jasnotą białą, jasnotą różową, jasnotą gajowiec oraz jasnotą plamistą.
Ta jednoroczna lub dwuletnia bylina rośnie w Afryce Północnej, na terenie Algerii, Maroko, Madery i Wysp Kanaryjskich, a także w części Azji Zachodniej: w Libanie, Syrii, Turcji. Można ją spotkać także w Europie. W Polsce, tak jak i jasnota różowa, jest rośliną pospolitą. Występuje tak na niżu, jak i w niższych partiach gór.
Choć jasnota purpurowa preferuje żyzne, gliniaste gleby, najczęściej porasta rumowiska i przydroża, rowy i zarośla. Zwykle tworzy skupienia. Jest traktowana jak chwast, ponieważ pobiera z gleby wodę i składniki mineralne, stając się konkurencją dla innych roślin.
Poza tym może hamować wzrost roślin, ponieważ je zaciemnia. Jak wygląda jasnota purpurowa? Ma łodygę o kanciastych brzegach i liście pokryte delikatnym meszkiem, które rosną w kilku rzędach. Pomiędzy nimi wyrastają purpurowe kwiaty. Jest podobna do pokrzywy, stąd mówi się na nią pokrzywa kwitnąca. Nazywa się ją również jasnotą szkarłatną i głuchą pokrzywą, ponieważ jej liście, choć przypominają pokrzywę, nie parzą.
Roślina osiąga wysokość 10-45 cm. Kwitnie cały rok, najbardziej intensywnie wiosną i ciepłą jesienią. Ma różowopurpurowe kwiaty. Jest miododajna, zapylają ją głównie pszczoły i trzmiele. Wydziela charakterystyczny nieprzyjemny zapach.
2. Właściwości jasnoty purpurowej
Jasnota purpurowa jest rośliną zdecydowanie niedocenianą, ponieważ ma wiele walorów prozdrowotnych. Jej właściwości to zasługa obecnych w niej substancji, takich jak żelazo, witaminy, flawonoidy, związki irydoidowe, błonnik, a także kwasy: kwas chinowy, kwas hydroksycynamonowy, kwas kawowy czy kwas chlorogenowy.
Jasnota purpurowa ma właściwości lecznicze. Przede wszystkim działa na układ trawienny:
- sprawdza się przy zatruciach pokarmowych, ponieważ hamuje rozwój bakterii i grzybów, działając bakteriobójczo i bakteriostatycznie,
- pobudza wydzielanie soku żołądkowego, żółci oraz soku trzustkowego,
- wspiera pracę wątroby, działa na nią ochronnie,
- zapobiega niestrawności i nadkwasocie,
- podnosi kwasowość soku żołądkowego, poprawia trawienie białek.
Ponadto jasnota purpurowa zmniejsza napięcie mięśni szkieletowych, usuwa drżenie mięśni poprzecznie prążkowanych, rozluźnia. Łagodzi ból pleców i głowy (napięciowe i migrenowe).
Hamuje również nadmierne krwawienia miesiączkowe (podobnie jak jasnota biała zmniejsza dolegliwości miesiączkowe), obniża ciśnienie krwi i ma działanie uspokajające. Łagodzi także stan zapalny, ponieważ zawiera składniki, które hamują patologiczne wydzielanie mediatorów stanu zapalnego.
3. Zastosowanie jasnoty purpurowej
Z uwagi na dobroczynne działanie, jasnotę purpurowa warto mieć w swojej apteczce i kuchni. Można z niej zrobić ocet, nalewkę i napar. Ocet z jasnoty purpurowej (ocet jasnotowy), dodany do wody (łyżka octu na szklankę wody) wspiera trawienie i zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego.
Miksturę warto pić przed jedzeniem. Aby przyrządzić napar z jasnoty purpurowej, stosuje się 1-2 łyżki jasnoty na szklankę wrzątku. W naparach warto ją łączyć z rumiankiem, krwawnikiem czy selerem, które nie tylko wzmocnią działanie napoju, ale i poprawią jego smak.
By przygotować nalewkę z jasnoty purpurowej należy świeże i rozdrobnione ziele zalać 3 częściami gorącego, 40-procentwego alkoholu. Miksturę zostawia się na kilka dni (od 7 do 14), a następnie odcedza. Zalecana dawka: 10-15 ml w 100 ml wody wraz z miodem, pite to 2 razy dziennie.
Jasnotę, z uwagi na bardzo charakterystyczny smak, można wykorzystać podczas gotowania. Warto dodawać ją do sosów i sałatek, ponieważ poprawia smak i zapach potraw. Można spożywać ją na surowo, jak i po ugotowaniu, w koktajlach, sałatkach, zupach czy zapiekankach, a także z kaszami.
Warto z niej zrobić pesto, masło ziołowe czy olej. Niegdyś traktowano i przyrządzano ją jak szpinak, a i parzono jak herbatę. Roślina jest w pełni jadalna, co oznacza, że można konsumować zarówno liście, jak i kwiaty jasnoty purpurowej (pozyskując surowiec, najlepiej uciąć całą łodygę).
Ze względu na specyficzny smak jasnotę purpurową można łączyć z innymi ziołowymi i roślinnymi surowcami, takimi jak ziele kurdybanka, czosnek niedźwiedzi, kwiaty mniszka, pokrzywa czy listki gwiazdnicy.
