Selen - często zapominany pierwiastek w żywieniu człowieka

Selen jest śladowym, lecz niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka składnikiem mineralnym. Bierze on udział w wielu procesach biochemicznych i fizjologicznych. W ustroju znajduje się przede wszystkim w trzustce, tarczycy, przysadce mózgowej, wątrobie oraz nerkach.

W artykule tym chcielibyśmy przedstawić charakterystykę selenu, uwzględniając szczególnie jego rolę żywieniową.

1. Zapotrzebowanie na selen

Zapotrzebowanie osoby dorosłej na ten pierwiastek wynosi ok. 50-100 µg na dobę. Spożycie selenu nie powinno przekraczać 200 µg dziennie, a 450 µg tego składnika uznano za maksymalną bezpieczną dawkę. Natomiast 600-700 µg selenu jest już dawką toksyczną. Jak widać, granica pomiędzy bezpiecznym spożyciem a pojawieniem się skutków zatrucia jest bardzo cienka. Jako że w Polsce gleby ubogie są w selen, zazwyczaj występują jego niedobory w diecie. Jednakże osoby nadmiernie korzystające z suplementów diety i robiące to w nieracjonalny sposób zagrożone są przedawkowaniem wspomnianego mikroelementu. Zapotrzebowanie na selen wzrasta u osób zmagających się ze stresogennymi czynnikami, takimi jak: kontakt z metalami ciężkimi, nikotyna, alkohol, składniki rakotwórcze, spaliny.

2. Źródła selenu w diecie

Jako źródło selenu najczęściej wymienia się ryby oraz owoce morza. Jednakże nie tylko one dostarczają nam tego pierwiastka. Selen znajdziemy również w nasionach roślin strączkowych, grzybach, produktach mlecznych (ilość selenu uzależniona jest od zawartości składnika w paszy zwierząt), a także produktach zbożowych.

Zobacz film: "Sól w diecie - ile można spożywać?"

Poniżej przedstawiamy listę wybranych produktów spożywczych i zawartość w nich selenu (µg/100 g produktu):

• Orzechy brazylijskie – 1917
• Dorsz – 65,5
• Halibut – 45,6
• Łosoś, śledź, tuńczyk – 36,5
• Krewetki – 29,6
• Mąka pełnoziarnista – 70,6
• Mąka pszenna – 39,8
• Płatki owsiane – 45,2
• Nasiona roślin strączkowych oraz grzyby – 6-14.

3. Objawy niedoboru oraz nadmiaru selenu w organizmie

Jak już wspomnieliśmy w tytule, selen jest wciąż mało znanym wśród społeczeństwa składnikiem pokarmowym. Tym samym większość z nas nie jest świadoma, jakie są objawy niedoboru, jak i nadmiaru tego pierwiastka w ustroju. Warto poświęcić im kilka słów.

Objawy niedoboru selenu:

• Choroba Keshan – rodzaj kardiomiopatii,
• Kasin-Beck – choroba układu kostno-stawowego,
• Osłabienie funkcjonowania układu odpornościowego,
• Zmniejszenie płodności,
• Martwica wątroby i trzustki,
• Choroba Alzheimera,
• Uczucie lęku, niepokoju,
• Depresja,
• Wzrasta ryzyko rozwoju nowotworów,
• Zaburzenia funkcji tarczycy.

Objawy nadmiaru selenu (choroba selenoza):

• Niedokrwistość,
• Wypadanie włosów,
• Zesztywnienie kości,
• Uszkodzenie skóry i paznokci,
• Nudności,
• Zmęczenie,
• Metaliczny posmak w ustach,
• Zawroty głowy.

4. Rola selenu w organizmie człowieka

Na przestrzeni czasu selen stał się dość kontrowersyjnym pierwiastkiem. Wokół tego mikroelementu krążyło wiele rozbieżnych opinii. Początkowo składnik ten uważano za toksyczny dla organizmu człowieka, a także kancerogenny. Jednakże aktualnie postrzegany jest jako niezbędny do życia. Poniżej postaramy się przedstawić najważniejsze funkcje, jakie odgrywa on w naszym ustroju.

• Układ odpornościowy ‒ wykazano, że selen wpływa na organizm immunostymulująco. Wśród najważniejszych zadań selenu w układzie immunologicznym należy wymienić: hamowanie infekcji wirusowych, zwiększanie aktywności makrofagów oraz limfocytów NK, a także stymulowanie produkcji przeciwciał. Zauważono, że niedobór selenu w diecie może obniżać odporność.
• Odtruwanie organizmu z metali ciężkich – selen łączy się z metalami ciężkimi, tworząc trudno rozpuszczalne związki, co uniemożliwia włączanie się tych metali w przemiany biochemiczne, a tym samym ułatwia ich wydalanie.
• Choroby sercowo-naczyniowe – niejednoznacznie określono wpływ selenu na choroby układu krążenia. Jednakże selen jest składnikiem wielu enzymów antyoksydacyjnych, które chronią cholesterol LDL przed utlenieniem, redukując tym samym ryzyko rozwoju miażdżycy. Dodatkowo należy przypomnieć, że niedobór tego pierwiastka jest bardzo istotnym czynnikiem ryzyka choroby Keshan – kardiomiopatii rozstrzeniowej.
• Choroby nowotworowe – selen charakteryzuje się właściwościami antyoksydacyjnymi. Chroni od lipidy, DNA oraz RNA przed utlenianiem. To właśnie procesy oksydacyjne (utleniania) są podłożem wielu chorób nowotworowych. Obserwuje się, że na terenach, gdzie gleba uboga jest w selen występuje znaczny odsetek zachorowań na nowotwory takie jak: rak sutka, płuc, skóry, pęcherza moczowego, a także guzy jajnika i macicy.

Ponadto, selenowi przypisuje się rolę w wytłumianiu objawów AIDS oraz astmy oskrzelowej. Dodatkowo zwiększa on elastyczność tkanek, przyczyniając się do opóźnienia procesu starzenia, a także zaobserwowano, że łagodzi objawy menopauzalne.

Mówi się o dwóch obliczach selenu. Pierwszym – toksycznym, i drugim – prozdrowotnym.

Nie podlega dyskusji, że jest to składnik mineralny niezbędny do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, a dodatkowo jego obecność pomaga w zapobieganiu rozwojowi określonych chorób. Jednakże nie możemy również zapominać o jego złej stronie i skutkach jego toksyczności oraz o tym, że granica między bezpieczną dawką spożycia a tą szkodliwą jest naprawdę niewielka.