Fruktoza – pochodzenie, wpływ na zdrowie, otyłość

Fruktoza, zwana również cukrem owocowym, to cukier prosty (monosacharyd) o słodkim smaku, występujący naturalnie w wielu produktach roślinnych (najczęściej w owocach, sokach i miodzie). Jest jednym z podstawowych cukrów prostych obok glukozy i galaktozy.

Ze względu na swoją strukturę jest jednym z najsłodszych cukrów naturalnych. W organizmie człowieka fruktoza jest metabolizowana głównie w wątrobie, gdzie może być przekształcana w glukozę, glikogen, a także tłuszcze.

Fruktoza występuje również w postaci sacharozy oraz jest składową syropu glukozowo-fruktozowego, zwanego również kukurydzianym. W przemyśle spożywczym fruktoza jest szeroko stosowana jako słodzik, zarówno w postaci czystej, jak i w syropie glukozowo-fruktozowym, który można znaleźć w napojach gazowanych, słodyczach, dżemach i wielu przetworzonych produktach.

Fruktoza charakteryzuje się intensywną słodyczą – jest około 1,5 razy słodsza od glukozy i sacharozy, co sprawia, że w przemyśle spożywczym można jej używać w mniejszych ilościach, aby uzyskać ten sam poziom słodkości. Dodatkowo dobrze rozpuszcza się w wodzie i wykazuje wysoką stabilność w różnych warunkach pH, co czyni ją wszechstronnym składnikiem żywności.

Dzięki niskiej higroskopijności jest wykorzystywana w produkcji wypieków i słodyczy, gdzie zapobiega wysychaniu produktów. Ze względu na niską temperaturę krystalizacji znajduje zastosowanie w przetworach owocowych, takich jak dżemy i marmolady.

Fruktoza spożywana w umiarkowanych ilościach, szczególnie w formie naturalnej (np. z owoców), nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Owoce dostarczają dodatkowo błonnika, witamin i antyoksydantów, które wspierają metabolizm fruktozy w organizmie. Problem pojawia się jednak, gdy fruktoza spożywana jest w nadmiarze, zwłaszcza w postaci dodanej (np. w syropach glukozowo-fruktozowych).

Fruktoza to główne źródło energii dla raka trzustki. Badania wykazały, że choć do tej pory uważano, że glukoza i fruktoza są wykorzystywane przez raka trzustki wymiennie, to fruktoza jest przyswajana przez komórki raka dużo łatwiej niż glukoza. Ponadto fruktoza przyśpiesza podziały i wzrost komórek rakowych. Według naukowców fruktoza może być wykorzystywana również przez inne nowotwory złośliwe.

Nadmiar fruktozy w diecie jest również odpowiedzialny za choroby układu krążenia. Za takim działaniem fruktozy przemawiają wyniki doświadczeń naukowców z Uniwersytetu Kalifornijskiego. Doświadczenie wykazało, że u osób, które spożywały więcej fruktozy, zaobserwowano wzrost cholesterolu i poziomu trójglicerydów we krwi. Fruktoza może zatem wpływać negatywnie na ryzyko zawału lub udaru mózgu.

Kolejny negatywny wpływ fruktozy na organizm jest związany z odkładaniem się tłuszczu trzewnego w jamie brzusznej. Niestety fruktoza sprzyja temu procesowi. A na dodatek za dużo fruktozy w diecie powoduje rozwój nadciśnienia tętniczego. Może również osłabiać pamięć, ponieważ z powodu fruktozy osłabia się wrażliwość układu nerwowego na insulinę, a to negatywnie wpływa na pracę mózgu.

Niektóre badania przeprowadzone na zwierzętach sugerują również, że za dużo fruktozy w diecie może spowodować tworzenie się płytek beta-amyloidu w mózgu, które są obecne w mózgach osób chorych na chorobę Alzheimera. Dodatkowo fruktoza powoduje wzrost kwasu moczowego we krwi, a to w konsekwencji wpływa na rozwój dny moczanowej.

Choć fruktoza ma tyle samo kalorii co biały cukier, czyli ok. 400 kalorii w 100 g, to jest od niego dużo słodsza. Teoretycznie więc potrzeba dwa razy mniej fruktozy, aby osiągnąć taki sam efekt słodkości. Jednak to fruktoza jest obwiniana za epidemię otyłości.

Fruktoza sprawia, że spada stężenie leptyny, a wzrasta poziom greliny. Są to wraz z insuliną hormony, które regulują apetyt. Gdy mamy pusty żołądek, wytwarzana jest grelina, tzw. hormon głodu, który sprawia, że musimy coś zjeść. Gdy coś zjemy, insulina sprawia, że w naszej tkance tłuszczowej zaczyna się wytwarzać leptyna, tzw. hormon sytości, który informuje mózg, że już się najedliśmy.

Jednak sytuacja wygląda zupełnie inaczej, gdy spożywamy fruktozę. Substancja ta nie wywołuje wytwarzania się w organizmie insuliny, a więc również nie jest wytwarzana leptyna. Innymi słowy fruktoza sprawia, że nie czujemy się najedzeni i mamy zaburzone uczucie głodu.

Przez fruktozę nasz apetyt na słodycze wzrasta, a w szczególności na produkty wysokoenergetyczne. Jedząc więcej fruktozy, mamy większy apetyt. Niestety fruktoza sprawia, że nasz apetyt rośnie z każdym kolejnym kęsem. I w ten sposób tyjemy.

Kluczem do zdrowego spożycia fruktozy jest umiar i źródło jej pochodzenia. Warto wybierać produkty naturalne, takie jak owoce, warzywa i miód, które dostarczają także cennych składników odżywczych. Należy natomiast ograniczać przetworzone produkty spożywcze, które zawierają syropy glukozowo-fruktozowe i inne formy dodanej fruktozy. Osoby z nietolerancją fruktozy lub zespołem złego wchłaniania powinny szczególnie uważać na jej ilość w diecie i konsultować się z dietetykiem.