Błonnik pokarmowy - rodzaje, źródła, wpływ na organizm i odchudzanie
Błonnik pokarmowy, inaczej włókno pokarmowe, to substancja roślinna, która nie jest trawiona ani wchłaniana w przewodzie pokarmowym człowieka. Z tego powodu przez długi czas błonnik był uważany za substancję nie mającą większego znaczenia dla funkcjonowania organizmu. Tymczasem naukowcy dowiedli, że odgrywa on istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego. Jaka jest jego funkcja i jak błonnik może wspomagać odchudzanie?
1. Rola błonnika
Główne źródła błonnika to warzywa i owoce oraz zboża. Obecny sposób odżywiania i nawyki żywieniowe sprawiają, że wiele osób ma niedobór błonnika w organizmie, co może powodować problemy z jelitami, zaparcia, kamienie żółciowe, hemoroidy i otyłość.
W ostatnich latach spożycie błonnika zmniejszyło się o około połowę i jest niewystarczające do pokrycia dziennego zapotrzebowania na ten składnik pokarmowy. Aby korzystać z jego dobroczynnego wpływu na zdrowie, należy spożywać od 25 do 30 g błonnika dziennie.
Istnieją różne typy błonnika i każdy z nich odgrywa swoją specyficzną rolę. Błonnik znajduje się wyłącznie w produktach roślinnych: zbożach (w chlebie i makaronie), owocach, warzywach, ziarnach, orzechach, migdałach itd.
Mięso, ryby i produkty mleczne nie zawierają błonnika w ogóle. Dlatego tak istotne jest, aby nasza codzienna dieta była bogata w produkty pochodzenia roślinnego.
2. Rodzaje błonnika
Błonnik dzielimy ze względu na jego rozpuszczalność w wodzie. Skuteczność błonnika jest ściśle związana z poziomem nawodnienia organizmu. Bez odpowiedniej ilości wody błonnik jest całkowicie nieskuteczny. Dlatego należy pić od 1 do 1,5 litra wody dziennie.
Oba rodzaje błonnika mają inne właściwości i każdy z nich powinien być spożywany regularnie.
Błonnik rozpuszczalny - to głównie pektyny znajdujące się w owocach (jabłka, gruszki, winogrona itd.), gumy i śluzy (dodatki do żywności) oraz algi. Błonnik rozpuszczalny przekształca się żel, który ułatwia usuwanie resztek z jelit, chroni przed nowotworami i powstawaniem kamieni żółciowych oraz obniża poziom cholesterolu we krwi.
Błonnik nierozpuszczalny - to hemiceluloza, celuloza i ligniny. Źródłami błonnika nierozpuszczalnego są: ziarna zbóż, otręby oraz liczne warzywa i owoce. Błonnik pęcznieje pod wpływem wody, formując masę, która usprawnia pracę układu pokarmowego, usuwa zaparcia i nadmiar kwasów żółciowych.
3. Zapotrzebowanie na błonnik
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca spożywanie 20-40 g błonnika dziennie. Obecnie w Polsce to spożycie kształtuje się w okolicach 15 g dziennie. Większa ilość błonnika spożywana jest w krajach słabiej rozwiniętych, co wiąże się z jedzeniem żywności mniej przetworzonej.
W tych też krajach zauważono mniejszą liczbę zachorowań na nowotwory jelita grubego i odbytu, co naukowcy łączą z większą ilością spożywanego błonnika.
Duża dzienna dawka błonnika może zmniejszyć skuteczność innych leków, np. doustnych środków antykoncepcyjnych i leków zmniejszających stężenie cholesterolu. Powinno zachować się 2-godzinny odstęp między posiłkiem a podaniem lekarstwa.
Połykanie dużych ilości tabletek lub kapsułek zawierających błonnik może być niebezpieczne. Po zbyt małym nasyceniu wodą zwiększają one swą objętość i mogą utkwić w gardle lub w jelitach. Błonnik w jelicie grubym wchłania wodę.
Jeżeli nie ma wystarczającej ilości wody, stolec będzie twardy i gęsty, może też powodować zaparcia. Aby maksymalizować efekty błonnika i optymalizować eliminację produktów ubocznych przemiany materii, powinno dostarczać się przynajmniej 2 litry wody dziennie.
Nagłe dostarczenie organizmowi dużej dawki błonnika może wywołać wzdęcia i bóle brzucha. Dotyczy to zwłaszcza roślin strączkowych. U niektórych osób produkty zawierające dużo błonnika, szczególnie pszenne, mogą podrażnić żołądek.
4. Źródło błonnika w żywności
Produkty bogate w błonnik to tak zwana zdrowa żywność. Głównym jego źródłem jest zboże, dlatego należy szczególnie spożywać pieczywo razowe, które zawiera około 4 razy więcej błonnika niż białe.
Jeżeli ktoś nie przepada za pieczywem razowym, to niedobory błonnika może nadrobić, spożywając otręby zbożowe. Otręby żytnie mają szczególnie korzystny wpływ dla naszego organizmu – chronią przed hemoroidami, chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy.
Błonnik sprawia, że produkty krócej zalegają w przewodzie pokarmowym – przyspiesza ich wydalanie, co zmniejsza ryzyko powstawania nowotworów przewodu pokarmowego. Należy pamiętać, że zdrowa dieta to dieta różnorodna.
Oto szczegółowe dane błonnikowe niektórych pokarmów (liczba gramów błonnika w 100 gramach produktu):
- Otręby pszenne – 42,
- Czerwona fasola – 25,
- Orzechy laskowe – 9,
- Muesli – 8-9,
- Porzeczki, jeżyny, maliny, chrzan, jadalne kasztany – 7,
- Chleb razowy, rodzynki, pistacje, zielony groszek – 6,
- Karczochy, kasza gryczana, jabłka, korzeń selera, pietruszka – 5,
- Wiórki kokosowe – 22,
- Mak – 20,
- Soja, suszone śliwki – 16,
- Biała fasola, groch, papaja – 15,
- Suszone brzoskwinie – 14,
- Migdały – 13,
- Suszone figi – 12,
- Suszone jabłka, morele – 10.
Błonnik zawierają również owoce i warzywa, produkty zbożowe, takie jak kasze, płatki zbożowe, ryż, nasiona roślin strączkowych. Warto pamiętać, że obecnie istnieje również możliwość kupienia błonnika w suchej postaci. Taki błonnik pokarmowy można z powodzeniem dodawać do przygotowanych przez siebie potraw.
5. Wpływ błonnika na organizm
Błonnik jest włóknem pokarmowym i nie jest substancją czynną, jak witaminy czy składniki mineralne. Błonnik nie jest trawiony ani wchłaniany w przewodzie pokarmowym. Stanowi grupę niestrawnych substancji roślinnych. Główne jego składniki to związki polisacharydowe, takie jak celuloza, pektyny, i związki niepolisacharydowe.
Jego składniki są rozpuszczalne albo nierozpuszczalne w wodzie. Błonnik nierozpuszczalny w wodzie wpływa na pracę przewodu pokarmowego. Przede wszystkim daje uczucie sytości i zmniejsza wartość energetyczną diety.
Ponadto chroni przewód pokarmowy przed nowotworami, żylakami odbytu, polipami, zaparciami, korzystnie wpływa na perystaltykę jelit, pobudza ich ukrwienie, wspiera wydzielanie soków trawiennych, pobudza wydzielanie śliny i żucie.
Natomiast błonnik rozpuszczalny w wodzie tworzy żele w jelitach, które mają zdolność wiązania cholesterolu czy kwasów żółciowych. W ten sposób zmniejsza ich wchłanianie do organizmu. Ponadto wykazuje działanie prebiotyczne, obniża cholesterol, chroni przed powstawaniem kamieni żółciowych. Inne korzystne działania błonnika to:
- zapobiega wzdęciom,
- zmniejsza częstotliwość występowania biegunek,
- zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwór,
- hamuje rozwój bakterii E.coli i Salmonelli,
- przyczynia się do wzrostu masy stolca,
- zaspokaja uczucie głodu,
- zapobiega przyswajaniu przez organizm metali ciężkich (ołów, rtęć, kadm), środków ochrony roślin,
- przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi,
- zapobiega zaparciom,
- zmniejsza tempo wydzielania insuliny, co jest ważne dla cukrzyków, a także dieta bogata w błonnik zapobiega gwałtownemu spadkowi glikemii, który pobudza apetyt,
- chroni śluzówkę żołądka.
5.1. Wpływ błonnika na odchudzanie
Błonnik jest cenną pomocą w odchudzaniu.
- Pokarmy bogate w błonnik są równocześnie niskokaloryczne i niskotłuszczowe, dlatego ich jedzenie pomaga w zachowaniu smukłej sylwetki.
- Błonnik reguluje wchłanianie cukrów i tłuszczów.
- Posiłki bogate w błonnik są bardziej syte, ponieważ zmniejsza się szybkość opróżniania żołądka.
- Dzięki błonnikowi możemy zahamować nadmierny apetyty. Błonnik, pęczniejąc w organizmie, wywołuje uczucie sytości i zmniejsza w ten sposób apetyt. Dotyczy to szczególnie pektyn, które w żołądku pęcznieją i przekształcają się w żel.
- Jedząc błonnik, przyswajamy mniej tłuszczu z pokarmów.
Błonnik pokarmowy sprzyja odchudzaniu, wspomaga pracę układu pokarmowego i zapobiega chorobom. Ponadto jego głównymi źródłami są warzywa, owoce i zboża - pokarmy zawierające równocześnie mnóstwo niezbędnych witamin i mikroelementów.
Dlatego pamiętajmy o błonniku w codziennej diecie, a jednocześnie o piciu wody, co najmniej 1 litra dziennie, bez której błonnik jest całkowicie nieskuteczny.
6. Wskazówki dla osób na diecie niskowęglowodanowej
Osoby na diecie ubogiej w węglowodany nierzadko sięgają po suplementy diety z błonnikiem. Mimo iż tabletki z błonnikiem mogą stanowić dodatek do zdrowej diety bogatej w składniki odżywcze, nie należy stosować ich zamiast produktów zawierających ten składnik.
Naturalne produkty bogate w błonnik mają bowiem w składzie również antyoksydanty i inne składniki odżywcze niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Należy pamiętać, że niektóre suplementy lub dodatki do jedzenia z dużą zawartością błonnika mogą blokować wchłanianie składników odżywczych do organizmu, dlatego należy uważać z ich dawkami.
Jeśli jesteś na diecie niskowęglowodanowej i masz wrażenie, że spożywasz za mało błonnika, stopniowo zwiększaj jego ilość. W ten sposób unikniesz problemów z trawieniem. Upewnij się, że spożywasz odpowiednio dużo wody.
W przeciwnym razie możesz narazić się na blokady w jelitach na skutek spożycia zbyt małej ilości płynów. Jeżeli przyjmujesz leki, nie zapominaj, że duże ilości błonnika mogą ograniczyć wchłanianie substancji zawartych w medykamentach do organizmu. Na wszelki wypadek bierz leki godzinę przed lub dwie godziny po spożyciu błonnika.
