Fitoestrogeny. Naturalne hormony
Fitoestrogeny to związki naturalne, pochodzenia roślinnego, które wykazują właściwości antyutleniające, grzybobójcze oraz wiele działań estrogenopodobnych. W ostatnich latach zwrócono uwagę na zdolność fitoestrogenów do łagodzenia objawów przekwitania lub nawet zapobiegania im.
Przekwitanie jest procesem fizjologicznym, sygnalizującym koniec okresu rozrodczego, wpisanym w życie każdej kobiety. Temu stopniowemu wygasaniu czynności jajnika towarzyszą zaburzenia miesiączkowaniaoraz tzw. objawy wypadowe.
Wśród najczęstszych symptomów zespołu okołomenopauzalnego wymieniane są: uderzenia gorąca, nadmierne pocenie się, wahania nastroju, stany depresyjne, zaburzenia koncentracji oraz snu. Powyższe dolegliwości są następstwem zmian w stężeniach neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym. W okresie przekwitania dochodzi do niedoboru estrogenów, co pociąga za sobą spadek stężenia serotoniny, dopaminy, beta-endorfiny i wzmożoną syntezę noradrenaliny. Okres okołomenopauzalny to także czas zwiększonego ryzyka zachorowania na osteoporozę, schorzenia układu krążenia czy nowotwory.
1. Działanie fitoestrogenów
W ostatnich latach zwrócono uwagę na zdolność fitoestrogenów do łagodzenia objawów przekwitania lub nawet zapobiegania im. Zainteresowanie to wyniknęło z obserwacji, że kobiety z krajów azjatyckich znacznie łagodniej przechodzą klimakterium w porównaniu z Europejkami. Okazało się, że przyczyn tego zjawiska należy upatrywać w sposobie żywienia badanych kobiet.
Azjatki, których dzienne spożycie fitoestrogenów wynosi około 200 mg, tylko w 10-20 proc. skarżą się na dolegliwości związane z okresem przekwitania, natomiast aż 80 proc. Europejek spożywających dziennie tylko 5 mg estrogenów roślinnych cierpi z powodu przykrych objawów klimakterium. Szacuje się, że dobowe zapotrzebowanie na izoflawony dla kobiet w okresie okołomenopauzalnym mieści się w granicach 40-45 mg, co odpowiada około 40 g ziaren soi lub 100 g tofu czy 500 g mleka sojowego.
Fitoestrogeny to związki naturalne, pochodzenia roślinnego, które wykazują właściwości antyutleniające, grzybobójcze oraz wiele działań estrogenopodobnych. Wyróżnia się trzy klasy fitoestrogenów:
- izoflawony - obecne głównie w roślinach strączkowych, zwłaszcza soi,
- kumestany - występujące w czerwonej koniczynie, nasionach słonecznika i kiełkach fasoli oraz
- lignany, których bogatym źródłem są oleje z nasion, głównie lniany z siemienia lnianego.
Zarówno izoflawony, jak i kumestany wykazują działanie estrogenne, jednakże w porównaniu z żeńskimi hormonami płciowymi ich aktywność jest znacznie słabsza. Fitoestrogeny wykazują podobieństwo do estronu i 17-beta-estradiolu (żeńskiego hormonu płciowego), i to właśnie dzięki swej budowie oraz powinowactwu do receptorów estrogenowych alfa i beta obserwuje się ich korzystne działanie w łagodzeniu objawów okresu przekwitania.
2. Fitoestrogeny na uderzenia gorąca i raka piersi
Najpowszechniej występującą dolegliwością u kobiet w okresie menopauzy są uderzenia gorąca pojawiające się nawet u 70-80 proc. Europejek. Zdolność fitoestrogenów do łagodzenia tych nieprzyjemnych symptomów nie jest jasno potwierdzona. Wyniki niektórych badań wskazują, że dieta bogata w estrogeny roślinne jest w stanie zminimalizować ten objaw nawet w 40-55 proc., z kolei inne doniesienia nie potwierdzają tych obserwacji. Przyczyn rozbieżności najprawdopodobniej należy dopatrywać się w odmiennym sposobie żywienia kobiet, ze szczególnym uwzględnieniem czasu stosowania diety sojowej oraz dawek fitoestrogenów.
WARTO WIEDZIEĆ
Wiele wyników badań naukowych wskazuje na związek pomiędzy stosowaniem diety bogatej w fitohormony a zapadalnością na nowotwory piersi. Według danych epidemiologicznych kobiety z krajów azjatyckich czterokrotnie rzadziej zapadają na raka sutka w porównaniu z Europejkami czy obywatelkami USA. Interesujący jest fakt, że w przypadku Azjatek, które wyemigrowały do Stanów Zjednoczonych, niebezpieczeństwo zachorowania na nowotwór wzrastało z pokolenia na pokolenie. Wskazuje to w sposób jednoznaczny, że ryzyko to uwarunkowane jest nie tyle predyspozycjami genetycznymi, co stylem życia kobiet, ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju stosowanej diety.
Dieta Azjatek obfitująca w produkty sojowe w znacznym stopniu zabezpiecza je przed zachorowaniem na nowotwór piersi. Wyniki analiz sugerują, że okres życia, w którym kobiety spożywają fitoestrogeny, może odgrywać znaczącą rolę w modyfikacji ryzyka wystąpienia nowotworu piersi. Okazuje się, że długotrwałe stosowanie diety bogatej w produkty o dużej zawartości fitoestrogenów, zwłaszcza we wczesnym okresie życia (13-15 rok życia), może minimalizować ryzyko wystąpienia raka gruczołu sutkowego u kobiet.
3. Fitoestrogeny na osteoporozę i miażdżycę
Okres okołomenopauzalny charakteryzuje się spadkiem stężenia żeńskich hormonów płciowych w organizmie. Jedną z poważniejszych konsekwencji tego zjawiska jest postępujący ubytek masy kostnej, co może skutkować osteoporozą. Okazało się, że dieta bogata w fitoestrogeny może zapobiec rozwojowi osteoporozy. Zaobserwowano, że Azjatki, których dieta bogata jest w fitoestrogeny, znacznie rzadziej doświadczają złamań w obrębie kości udowej niż kobiety rasy białej.
Estrogeny pochodzenia roślinnego, a w szczególności izoflawony wykazują zdolność hamowania tworzenia komórek kościogubnych (osteoklastów) i pobudzania czynności komórek kościotwórczych (osteoblastów). Wyniki badań wskazują, że dieta bogata w soję powoduje remineralizację oraz wzrost gęstości mineralnej kośćca, dodatkowo zapobiegając zmianom wydzielania wapnia w moczu u kobiet po menopauzie i pośrednicząc w działaniach parathormonu, który zwiększa ilość wapnia we krwi.
Zmniejszenie produkcji estrogenów w okresie przekwitania wiąże się również ze wzrostem ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej oraz miażdżycy. Wykazano, że soja i produkty sojowe bogate w izoflawony wykazują wiele właściwości zabezpieczających przed zapadnięciem na choroby układu krążenia. Do ważniejszych należy zdolność do obniżania we krwi cholesterolu całkowitego, złego cholesterolu - LDL i trójglicerydów oraz jednoczesnego wzrostu stężenia dobrego cholesterolu - HDL. Powodują ponadto redukcję aktywności płytek krwi oraz zmniejszenie ich agregacji, w wyniku czego dochodzi do zahamowania powstawania blaszek miażdżycowych.
4. Fitoestrogeny a skóra
[Proces starzenia]https://portal.abczdrowie.pl/starzejemy-sie-dopiero-po-trzydziestce-najnowsze-odkrycie-naukowcow) jest procesem postępującym i ciągłym, szczególnie nasilonym w okresie menopauzy. Niedobór estrogenów w organizmie kobiet przyczynia się wówczas do utraty sprężystości, narastającej suchości oraz spadku elastyczności i gęstości skóry. Dochodzi również do zaniku włókien kolagenowych i elastylowych, czego dostrzegalnym symptomem są zmarszczki. Niektóre badania wykazały, że uzupełnianie poziomu estrogenów zarówno drogą doustną, jak i przez skórę w znacznym stopniu hamuje ubytek kolagenu, wpływając na poprawę kondycji skóry i spłycenie zmarszczek. Część naukowców pozostaje jednak sceptyczna i podkreśla, że skuteczność stosowania łagodniejszych w działaniu fitoestrogenów w walce z oznakami starzenia się skóry nie jest do końca udokumentowana.
Okres okołomenopauzalny charakteryzujący się spadkiem poziomu endogennych estrogenów jest dla wielu kobiet czasem trudnym, obfitującym w wiele uporczywych dolegliwości i związanym ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na osteoporozę, nowotwory czy schorzenia układu krążenia.
Złagodzenie przykrych objawów jest możliwe dzięki zastosowaniu hormonalnej terapii zastępczej (HTZ), co jednak wymaga uwzględnienia przeciwwskazań i może wiązać się z niebezpieczeństwem wystąpienia skutków ubocznych. Bardziej bezpieczną alternatywą dla HRT okazują się estrogeny pochodzenia roślinnego o słabszym działaniu, niewykazującym działań ubocznych, charakterystycznych dla hormonów syntetycznych.
Zaprezentowane wyniki badań naukowych uświadamiają ogrom potencjału terapeutycznego drzemiącego w fitoestrogenach. Potrafią one nie tylko załagodzić dolegliwości okresu menopauzalnego czy nawet przeciwdziałać ich wystąpieniu, lecz także zapobiec w znacznym stopniu schorzeniom mogącym towarzyszyć klimakterium, takim jak: osteoporoza, nowotwór piersi, miażdżyca czy choroba wieńcowa.
Kobiety wkraczające w okres przekwitania powinny wzbogacić swoją dietę w produkty sojowe nie tylko ze względu na ich dobroczynny wpływ w walce z symptomami menopauzy, lecz także z powodu wysokiej wartości odżywczej nasion roślin strączkowych, ze szczególnym uwzględnieniem obecności wysokiej jakości białka, błonnika, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz witamin z grupy B.