Karczochy - wygląd, właściwości lecznicze, wartości odżywcze, przepisy

Karczoch smakuje jak szparagi, wygląda jak oset i jest piękną rośliną ozdobną – tak najkrócej można go opisać. Niezwykłe warzywo pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego i jest wciąż mało popularne w naszym kraju. Szkoda, bo poza tym, że karczoch posiada wyjątkowe walory smakowe, może również poprawić nasze zdrowie.

Zobacz film: "Właściwości odżywcze karczocha [Specjalista radzi]"

1. Charakterystyka karczocha

Karczochto roślina z rodziny astrowatych. Była znana już w starożytnym Rzymie, Grecji oraz Egipcie, jako lek na niestrawność, zaburzenia nerek i wątroby. Dopiero w XX wieku jednak włoscy naukowcy odkryli cynarynę - związek który w głównej mierze odpowiada z prozdrowotne właściwości karczochów.

Lubi ciepły klimat, dlatego uprawia się go głównie w okolicach basenu Morza Śródziemnego (w Hiszpanii, Francji i we Włoszech), ale rośnie również w Niemczech, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych.

Do spożycia nadaje się pąk kwiatowy karczocha, najpierw jednak należy usunąć stwardniałe łuski i dotrzeć do soczystego dna kwiatowego. To tzw. serce karczocha. Wyciąg z warzywa znalazł swoje zastosowanie w medycynie oraz kosmetyce.

2. Jak wygląda karczoch?

Karczoch to roślina, którą z łatwością można rozpoznać. Jego kwiat jest zielona, złożony z łusek, a na jego czubku jest fioletowy kwiat. Karczochy pochodzą z rejonów Morza Śródziemnego, jednak szybko rozprzestrzeniły się po Ameryce Północnej i Europie.

3. Smak karczocha

Smak karczochów trudno jest zdefiniować komuś, kto nigdy ich nie jadł. Można go porównać do szparagów, są jednak bardziej mięsiste i czuć w nich lekką goryczkę.

Smak karczocha zależny jest również od sposobu jego przyrządzenia. Po przetworzeniu zwykle jest kwaskowate.

4. Kaloryczność karczochów

Karczochy mają mało kalorii, jednak to nie ze względu na tę cechę są tak polecanym produktem dla odchudzających się.

Roślina ta zawiera aż cztery cenne substancje, które wspomagają proces odchudzania, przyspieszają przemianę materii i pozwalają w szybszym tempie pozbyć się zbędnych kilogramów.

Wyciąg z karczocha bardzo często jest składnikiem różnych tabletek oraz suplementów na odchudzanie.

Najważniejsza jest cynaryna. Substancja ta skutecznie poprawia trawienie, przyspiesza metabolizm i reguluje prawidłowy poziom cukru we krwi. Jest też doskonałym lekiem na zaparcia.

Kolejny składnik obecny w karczochu to inulina. Działa ona podobnie do błonnika – pod wpływem wody pęcznieje w żołądku, dzięki czemu dłużej czujemy się syci i nie mamy napadów głodu. Inulina jest prebiotykiem, co sprawia, że pozytywnie wpływa na mikroflorę jelitową.

Kwas chlorogenowy to ważny przeciwutleniacz, który doceni każda osoba na diecie. Dzięki niemu możemy pozbyć się zapasów węglowodanów i tłuszczów, które nagromadziły się w organizmie na skutek niezbyt zdrowego odżywiania.

Karczoch jest też bogaty w niacynę (czyli witaminę PP), która pełni istotną rolę podczas trawienia. Niacyna przyspiesza przemianę materii oraz blokuje rozpad tłuszczów w tkance tłuszczowej.

Warto wiedzieć, że karczoch to jedno z najbogatszych źródeł tej witaminy.

5. Właściwości lecznicze karczochów

Cynaryna zawarta w karczochu nie tylko ułatwia odchudzanie, ale wpływa również na zdrowie układu pokarmowego. Substancja ta pobudza produkcję żółci, co poprawia trawienie. Obniża też poziom cholesterolu i lipidów we krwi.

Karczochy są świetnym produktem na dolegliwości trawienne, takie jak zaparcia, nudności, wzdęcia, zgaga, bóle brzucha oraz uczucie ciężkości.

Jedzenie karczochów wzmaga produkcję soków żołądkowych oraz śliny, co ułatwia trawienie i zapobiega nieprzyjemnym problemom z żołądkiem.

Karczoch dobrze działa na naszą wątrobę – cynaryna oczyszcza i odtruwa organizm, chroni wątrobę oraz drogi żółciowe, a także przyspiesza wydalanie toksyn i zbędnych produktów przemiany materii.

Ekstrakt z liści karczocha jest często stosowany w środkach regenerujących ten ważny narząd, a także pomocniczo w leczeniu marskości wątroby.

Bardzo cennym składnikiem karczocha jest inulina, która pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu cukru we krwi.

Dodatkowo kwas chlorogenowy zmniejsza wchłanianie cukrów w przewodzie pokarmowym. Karczoch jest więc idealnym warzywem dla diabetyków.

Bogactwo antyoksydantów, takich jak: rutyna, kwercyna, kwas galusowy, luteolina, kwas chlorogenowy, antocyjany, cynaryna i sylimaryna sprawia, że warzywo to może skutecznie zapobiegać nowotworom.

Przeciwutleniacze chronią organizm przed komórkami chorobotwórczymi, dlatego w naszej diecie powinno znajdować się jak najwięcej tych cennych substancji. Antyoksydanty te opóźniają procesy starzeniowe.

Warto wspomnieć, że wyciąg z karczocha docenił również przemysł kosmetyczny. Ziele karczocha jest składnikiem produktów do pielęgnacji cery trądzikowej i problematycznej.

Działa antybakteryjnie i przeciwzapalnie, dlatego hamuje rozwój mikroorganizmów odpowiedzialnych za zmiany trądzikowe i przyspiesza proces gojenia wyprysków.

Ekstrakt z karczocha jest polecany też na choroby takie jak łuszczyca, egzema czy łojotokowe zapalenie skóry.

Z właściwości leczniczych karczocha możemy skorzystać, kupując kapsułki zawierające ekstrakt z tej rośliny. Jest dostępne też ziele karczocha, z którego warto przygotować herbatę.

Obecny na rynku jest również sok z karczocha, dzięki któremu można wspomóc układ pokarmowy i oczyścić organizm z toksyn.

Należy jednak pamiętać, że w przypadku niewydolności dróg żółciowych lub kamieni żółciowych przed włączeniem karczocha do diety warto skonsultować się z lekarzem.

6. Gdzie i kiedy kupować karczochy?

Karczochy bardzo źle tolerują mróz, dlatego uprawiane są w Ameryce Północnej oraz w basenie Morza Śródziemnego. Szczyt sezonu dla nich to wczesne lato oraz późna jesień.

W Polsce coraz częściej można kupić świeże karczochy, które są dostępne na przełomie wiosny oraz lata. Warto wtedy zwrócić uwagę na wygląd liści – powinny być twarde, ostre i zielone.

W sklepach możemy głównie dostać karczochy włoskie. Dominują wśród nich dwa rodzaje: średniej wielkości zielone główki - odmiana romanseco, niewielkie, podłużne główki o fioletowym kolorze - odmiana violetto di Toscana ( w środku są zielone).

Przez resztę roku można bez problemu dostać je w marynacie, najczęściej jest to zalewa z oliwy. Należy jednak pamiętać, że w takiej postaci mogą posiadać znacznie mniej wartości odżywczych niż świeże warzywa.

Cena jednej sztuki karczocha to koszt około 7 zł. Starajmy się zawsze wybierać sztuki z ostro zakończonymi, twardymi liśćmi.

7. Karczochy z puszki

Karczochy są mało popularnym w Polsce warzywem; niewiele z nas wie, jak je przyrządzać. Jest to zależne od formy, w jakiej się je zakupi. Najłatwiej jest wykorzystać karczochy z puszki, gotowe do spożycia. Można je wykorzystać do:

• do warzywnych sałatek,
• do dań z makaronem,
• do kanapek,
• do sałatek ryżowych, mięsnych lub makaronowych.
• do potrawy ze smażonych karczochów z boczkiem.

Świeże karczochy także nie są trudne w przygotowaniu, jeżeli mamy przepis, jak to zrobić. Przede wszystkim powinniśmy je umyć. Do krojenia karczochów używamy noży ze stali nierdzewnej, ponieważ inny materiał może wejść w reakcję z substancjami w nim zawartymi, co spowoduje zmianę koloru karczocha. Może też pozbawić go niektórych substancji odżywczych.

Z karczocha musimy odkroić twardy czubek, po czym obiera się zdrewniałe, zewnętrzne liście. Tuż po pokrojeniu dobrze jest natrzeć go sokiem z cytryny, co pozwoli zapobiec utlenianiu się dobroczynnych związków i jego ciemnieniu.

Następnym krokiem jest zanurzeni karczocha w wodzie z cytryną na mniej więcej 10 minut. Po tym czasie sprawdzamy, czy wszystkie liście są już miękkie. Jeśli nie, należy je usunąć.

Karczochy można zjadać na surowo lub po ugotowaniu. Gotujemy je przez 30-40 minut w posolonej wodzie, z dodatkiem liścia laurowego, czosnku i cytryny. Tak ugotowane są smaczne bez dodatkowego przyprawiania, warto jednak je skropić jeszcze cytryną i oliwą z oliwek i dodać świeżo zmielonego pieprzu.

Można z karczochów przygotować również dip jogurtowy. Najwygodniej jest je jeść odrywając kolejno liście i wyjadając ich mięsistą część.

Z karczochów możemy przyrządzić sałatkę z surowych karczochów, która będzie miała w sobie dużo więcej witamin i cennych związków, niż warzywo ugotowane. Aby zrobić taką sałatkę, miękkie części powinniśmy posiekać drobno, po czym dodać do nich oliwę z oliwek, czosnek, pieprz, sól, czosnek lub sos winegret.

Karczochy dobrze komponują się z aromatycznymi ziołami (np. bazylią), cytryną, pomidorami, anchois oraz jajkami.

8. Przepisy na dania z karczochami

Poniżej prezentujemy kilka przepisów na pyszne dania z karczochami w roli głównej.

8.1. Karczochy grillowane z sosem cytrynowym

Danie dla 4 osób Czas przygotowania - około 45 minut

Składniki:

• 4 małe lub 2 duże karczochy
• 1 cytryna
• 150 ml oliwy
• 4 ząbki czosnku
• pieprz, sól do smaku

Sos cytrynowy:

• 200 ml śmietany 22 proc.
• 100 g masła
• 1 cytryna

Sposób przygotowania:

1. Miseczkę napełniamy zimną wodą i skrapiamy ją sokiem z ćwiartki cytryny.
2. Odcinamy zewnętrzne liście i łodygi karczochów, małe kroimy na połówki, zaś duże na ćwiartki.
3. Wkładamy je do miski z wodą.
4. Następnie gotujemy wodę w garnku, wkładamy karczochy i około 15 minut gotujemy.
5. Odsączamy wodę.
6. Sok wyciśnięty z reszty cytryny mieszamy z posiekanym czosnkiem, oliwą, szczyptą pieprzu i soli.
7. Karczochy smarujemy, układamy na ruszcie i grillujemy od 5 do 10 minut, jednocześnie odwracając i smarując czosnkową zalewą.
8. Danie to podajemy na ciepło wraz z sosem cytrynowym.

Przepis na sos cytrynowy:

1. Sok z cytryny wyciskamy na patelnię i podgrzewamy, aż odparuje i pojawia się małe kryształki.
2. Śmietanę wlewamy i podgrzewamy, aż nabierze złotego koloru.
3. Sos przelewamy do miski.
4. Mieszając dodajemy do sosu po kawałku zimne masło.
5. Gotowe!

8.2. Karczochy zapiekane z parmezanem

Składniki:

• sok z cytryny,
• 8 dużych karczochów,
• świeżo zmielony pieprz czarny,
• sól,
• 4 łyżki oliwy,
• pół szklanki świeżo startego parmezanu.

Przygotowanie:

1. Z karczochów odcinamy łodygę, ostre końcówki liści i liście zewnętrzne.
2. Miejsca cięcia smarujemy sokiem z cytryny.
3. Gotujemy 3 litry wody z sokiem wyciśniętym z jednej cytryny, wkładamy do niej karczochy.
4. Przykrywamy pokrywką i gotujemy około 35 minut, do miękkości.
5. Cedzimy, przekładamy do naczynia żaroodpornego, po wcześniejszym posmarowaniu go połową oliwy.
6. Spryskujemy resztą oliwy nasze danie, dodajemy sól i pieprz, posypujemy parmezanem.
7. Wstawiamy na 5 do 8 minut do piekarnika nagrzanego do temperatury 180 stopni C - po zarumienieniu się sera podajemy od razu na stół.
8. Można podawać z bagietką i zieloną sałatą.
9. Smacznego!

8.3. Makaron z karczochami

Składniki:

• mała cebula,
• 3-4 karczochy,
• dobry boczek (najlepiej podgardle),
• zielona pietruszka,
• 1 szklanka mleka,
• sól i pieprz,
• oliwa,
• krótki makaron, np. motylki lub farfalle.

Przygotowanie:

1. Starannie obieramy karczochy z liści zewnętrznych, wycinamy wewnętrzne siano.
2. Kroimy je w plasterki lub grubo kroimy nożem.
3. Podsmażamy na patelni na 3 łyżkach oliwy natkę pietruszki, posiekaną cebulę i boczek, pokrojone karczochy przez około 5 minut.
4. Całość zalewamy mlekiem, aby pokryło zawartość patelni, ciągle mieszając trzymamy na ogniu, aż mleko całkiem się wchłonie.
5. Pieprzymy, solimy.
6. Mieszamy z ugotowanym makaronem.
7. Dodatkowo można posypać startym serem Parmigiano.

9. Wartości odżywcze karczocha

Karczoch jest niskokaloryczny – w 100 g produktu jest tylko 47 kcal. Ma bardzo mało tłuszczu, ale za to dużo błonnika, co czyni go idealnym warzywem dla osób odchudzających się.

Jest źródłem cennych minerałów, takich jak potas, wapń, magnez, żelazo i fosfor. Dodatkowo warzywo jest bogate w beta-karoten, witaminę C, PP, K, oraz witaminy z grupy B.

Karczochy powinny docenić zwłaszcza osoby, które chcą zadbać o skórę – w warzywie tym znajdują się witaminy A i E, czyli substancje odpowiedzialne za młody wygląd.

Niepozorny karczoch kryje w sobie również cenne flawonoidy, czyli przeciwulteniacze o właściwościach przeciwzapalnych i chroniących komórki przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi oraz wolnymi rodnikami.