Kawa - charakterystyka i rodzaje. Jak kawa wpływa na zdrowie?

Kawa jest napojem, który na całym świecie cieszy się ogromną popularnością. Zawarta w kawie kofeina pobudza nasz organizm i naszą sprawność psychiczną, dlatego wiele osób pije ją rano aby z siłą i energią zacząć dzień. Właściwości kawy wciąż są analizowane przez naukowców, ale jak wskazują dotychczasowe wyniki badań, składniki kawy mogą zapobiegać niektórym chorobom nowotworowym. Warto jednak pamiętać, że pod wieloma względami działanie kawy jest niekorzystne dla organizmu. Wiadomo między innymi, że picie kawy prowadzi do wypłukiwania z organizmu magnezu, który jest nam potrzebny do prawidłowego funkcjonowania.

1. Charakterystyka kawy

Kawa pochodzi z Etiopii. W Europie pojawiła się w XVI wieku. Od początku wzbudzała kontrowersje. Jedni wychwalali jej pobudzające działanie, inni oskarżali o problemy żołądkowe, zawały serca, osteoporozę i raka. W XVII wieku sprzedawano ją tylko w aptekach, uważając za lek na wiele schorzeń. Ponowna krytyka nastąpiła w XIX wieku, gdy stała się coraz bardziej powszechna. W Polsce pojawiła się po bitwie pod Wiedniem w 1683 roku.

Kawa nigdy nie została zaliczona do zdrowej żywności. Badania przeprowadzone w XIX i XX wieku nie wskazują jednoznacznie, jakie choroby może spowodować. Jak do tej pory nie ma zgody wśród naukowców, co do wpływu kawy na nasze zdrowie.

Kawowiec to wiecznie zielony krzew i drzewo. Rozróżnia się 40 jego gatunków. Rośnie głównie w Afryce. Nasiona kawowca to właśnie kawa, którą parzymy i tak chętnie pijemy. Jedne z nich zawierają kofeinę, inne nie. Kawę sporządza się z palonych i mielonych ziaren. Jest jedną z najpopularniejszych używek na świecie. Rocznie produkuje się aż 6,7 miliona ton kawy. Jej nazwa pochodzi z arabskiego kahva, co oznacza i kawę, i wino.

Zobacz film: "Jaka kawa na jaką porę dnia?"

Najpopularniejszymi odmianami kawy są Arabica i Robusta. Pierwsza z nich ma delikatniejszy smak, jest bardzo aromatyczna i można wczuć w niej posmak czekoladowy lub korzenny. Robusta jest kawą bardziej gorzką i zdecydowanie bardziej pobudzającą (zawiera około 50% więcej kofeiny niż Arabica). Najdroższą odmianą kawy jest Kopi Luwak, która pozyskiwana jest w dość osobliwy sposób. Kawę zbierają niewielkie drapieżne ssaki - cywety, które zjadają całe owoce i wydalają nadtrawione, pozbawione goryczy ziarna. Ceny połowy kilograma tej kawy wynosi około 2500 złotych.

2. Rodzaje kawy

Dostępnych rodzajów kawy jest bardzo dużo. Na sklepowych półkach można znaleźć między innymi kawy rozpuszczalne, ziarniste, mielone, a także bezkofeinowe. Najlepszym i najkorzystniejszym dla zdrowia wyborem jest kawa ziarnista. Jest najmniej przetworzona, a zmielić ją należy tuż przed zaparzeniem (kawa mielona traci aromat już w ciągu godziny).

Dużą popularnością cieszy się kawa rozpuszczalna. Jest to najszybsze i najbardziej komfortowe rozwiązanie (kawę wystarczy tylko zalać wodą), jednak nie najlepsze, gdyż nie ma informacji jakiej jakości ziaren użyto do produkcji kawy rozpuszczalnej. Proces produkcji kawy rozpuszczalnej polega na zaparzeniu kawy, wyekstrahowaniu cząsteczek kawy i odparowaniu pozostałej wody.

Równie często spotykane są kawy smakowe i mieszanki 3 w 1. W przypadku ich zakupu, warto zwrócić uwagę na skład, gdyż zdarza się, że kawa stanowi niewielki procent produktu. Pozostałe składniki to zazwyczaj mleko w proszku, cukier, utwardzony tłuszcz i duża ilość sztucznych dodatków do żywności.

W składach takich mieszanek bardzo często można znaleźć olej palmowy. Warto zaznaczyć, że aż w połowie składa się on z tłuszczów nasyconych, niekorzystnie wpływających na zdrowie (między innymi przyczynia się do zwiększenia poziomu szkodliwego cholesterolu LDL). Warto uważać również na syrop glukozowy. Jest on tańszym zamiennikiem cukru, łatwo się rozpuszcza, nie krystalizuje i ma długi termin przydatności do spożycia. Nadmiar syropu glukozowego w diecie może prowadzić do zaburzeń odczuwania sytości i głodu, a w związku z tym również otyłości i cukrzycy.

Kawa bezkofeinowa nie jest zdrowsza od klasycznej kawy. Do jej wyprodukowania używa się silnych substancji, dzięki którym możliwe jest oddzielenie kofeiny. Warto również zaznaczyć, że podczas produkcji kawy (rozpuszczalnej lub bezkofeinowej) traci ona swój pierwotny aromat i smak.

3. Jak przechowywać kawę

Niezwykle istotna przy przechowywaniu kawy jest szczelność, opakowanie powinno chronić kawę przed wilgocią i światłem. Najlepsze do przechowywania są opakowania próżniowe, jednak dobrym wyborem jest także słoik lub puszka. Kawy najwyższej jakości często są pakowane w specjalne torebki z wentylem, co pozwala zachować wszystkie walory zapachowe i smakowe, a także umożliwia "oddychanie" produktu.

Już zmielonej kawy nie można mrozić. Tę, której nie zużyto w ciągu tygodnia można przechowywać w lodówce, jednak należy pamiętać, że kawa bardzo dobrze wchłania zapachy.

4. Kawa z fusami

Wpływ, jaki kawa wywiera na zdrowie zależny jest od sposobu jej przygotowania. Niektóre tradycyjne metody (przykładowo zalewanie kawy gorącą wodą lub parzenie po turecku) mogą dać nie do końca zdrowy napój. Najmniej zdrowa jest kawa zawierająca fusy (zawierają szkodliwe tłuszcze, a także mogą podrażniać śluzówkę żołądka). Najlepszym rozwiązaniem są kawy przygotowane w ekspresach wyposażonych w filtry (np. przelewowych lub ciśnieniowych).

Warto też zwrócić uwagę na temperaturę kawy. W sytuacji, kiedy kawa o temperaturze wyższej niż 65 stopni Celsjusza jest spożywana regularnie, zwiększa się ryzyko zachorowania na raka przełyku. Istotne jest, że przygotowanie kawy z użyciem zimnej wody, pozwoli na wydobycie smaku mielonej kawy (tak jak wspomniano wcześniej, najlepiej mielić ją tuż przed podaniem).

4.1. Dodatki do kawy

Zdecydowanie największą popularnością wśród dodatków do kawy cieszą się cukier i mleko. Słodzenie kawy łagodzi jej smak, a także sprawia, że mózgi osób słodzących działają wydajniej, jednak dodaje kawie wielu niepotrzebnych kalorii. Kaloryczność kawy bardzo mocno zwiększają również dodane do niej lody lub śmietanka. Poza tym, śmietanka do kawy często zawiera substancje niekorzystnie wpływające na zdrowie (przykładowo syrop glukozowy, utwardzone tłuszcze, czy fosforany potasu).

Naukowcy niejednokrotnie badali wpływ kawy z mlekiem na organizm, jednak ich zdania na ten temat są podzielone. Według niektórych spożycie kawy z mlekiem utrudnia trawienie, ze względu na reakcje pomiędzy kwasami zawartymi w kawie, a białkami z mleka. Można spotkać się również z opinią, że dodanie mleka do kawy osłabia działanie korzystnych dla zdrowia przeciwutleniaczy. Inni naukowcy twierdzą, że kawa z mlekiem nie wykazuje żadnych innych skutków ubocznych, niż sama kawa.

Mniej popularnym, jednak zdecydowanie zdrowszym dodatkiem do kawy jest między innymi awokado. Po zmiksowaniu owocu z kawą, uzyskuje się napój bogaty w zdrowe tłuszcze, mikroelementy oraz witaminy. Kawą kuloodporną nazwana jest kawa z dodatkiem masła. Można spotkać się z opiniami, że jest ona pomocna w odchudzaniu i zmniejsza apetyt, jednak to twierdzenie nie jest potwierdzone naukowo. Orzeźwiający napój można uzyskać po dodaniu do espresso zimnego toniku. Gorzki posmak chininy w nim zawartej, dobrze komponuje się z kawą. Warto zaznaczyć, że chinina w małych ilościach jest bezpieczna dla zdrowia.

5. Źródło kofeiny

Kawa jest często spożywana ze względu na dużą zawartość pobudzającej kofeiny. W zależności od rodzaju kawy, w jednej porcji może znajdować się od 50 do nawet 150 mg kofeiny. Korzystna dla zdrowia dawka kofeiny to 200 mg (około 4 kawy espresso lub 3 filiżanki kawy rozpuszczalnej). Kofeinę zawierają też między innymi czarna sypana herbata (około 65 mg w niepełnej szklance), a także coca-cola (45 mg w puszcze o pojemności 0,33 l). Dodatkowo, kofeinę można znaleźć w preparatach pobudzających, przeciwastmatycznych, przeciwbólowych i przeciwmigrenowych.

6. Wpływ kawy na zdrowie

Do tej pory przeprowadzono wiele badań dotyczących wpływu kawy na organizm. Sprawdzono również, czy picie kawy pomaga zapobiegać niektórym chorobom i czy przyczynia się do powstawania innych.

6.1. Kawa a pamięć i koncentracja

Kawa pozytywnie wpływa na pamięć i koncentrację. Ze względu na dużą ilość kofeiny, a także teobrominy i teofiliny w kawie, po jej spożyciu można zauważyć pobudzenie umysłu, ułatwienie koncentracji i poprawę pamięci krótkotrwałej. Spowodowane jest to oddziaływaniem wspomnianych substancji na centralny układ nerwowy i dzięki temu, przyspieszeniem przepływu impulsów elektrycznych w mózgu. Warto zaznaczyć, że kofeina z przewodu pokarmowego zaczyna być wchłaniana po około 15 minutach, a najwyższe stężenie kofeiny we krwi odnotowuje się po około trzech godzinach od wypicia filiżanki kawy.

6.2. Kawa a nowotwory

Antyoksydanty (kwas chlorogenowy i kwas kawowy) zawarte w kawie neutralizują wolne rodniki tlenowe, a także wspomagają oczyszczanie organizmu. Warto zaznaczyć, że te substancje usprawniają także mechanizmy obronne organizmu. Dzięki wspomnianym właściwościom, antyoksydanty mogą chronić materiał genetyczny w komórkach przed uszkodzeniami, a w efekcie chronić przed niektórymi nowotworami. Udowodniono również, że liczba antyoksydantów rośnie w trakcie procesu palenia ziaren kawy.

Ryzyko wystąpienia raka wątroby można zmniejszyć przez regularne picie kawy. Naukowcy z University of Southampton udowodnili, że picie jednej filiżanki kawy (codziennie) wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka wystąpienia raka wątrobokomórkowego HCC aż o 20%. Zwiększenie spożywanej dawki kawy do dwóch filiżanek dziennie zmniejsza opisane ryzyko o 35%.

6.3. Choroba Parkinsona i Alzheimera

Naukowcy z University of Illinois at Chicago w Stanach Zjednoczonych udowodnili, że te same substancje, które działają na pamięć i koncentrację (kofeina, teofilina i teobromina) wpływają również na zmniejszenie ryzyka wystąpienia choroby Alzheimera i choroby Parkinsona. Picie trzech filiżanek kawy dziennie pomaga zredukować ryzyko pojawienia się choroby Parkinsona o około 30 procent (warto zaznaczyć, że było to bardziej zauważalne u mężczyzn niż kobiet).

Naukowcy w innych badanich udowodnili, że regularne picie kawy opóźnia pojawienie się choroby Parkinsona. U osób, które kawy nie piły, początek choroby zaobserwowano około 64 roku życia. Dzięki regularnemu spożywaniu kawy, początek choroby występuje później (w wieku 72 lat).

6.4. Kawa a cukrzyca

Holenderscy naukowcy z National Institute for Public Health and Environment zbadali wpływ picia kawy na rozwój cukrzycy typu 2. Wśród badanych znajdowały się osoby spożywające powyżej 7 filiżanek dziennie. Badanie wykazało, że ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II u tych osób jest o połowę mniejsze, niż wśród spożywających tylko dwie filiżanki kawy na dzień.

6.5. Czy kawa powoduje osteoporozę?

Powszechnie uważane jest, że kawa zwiększa wypłukiwanie magnezu i wapnia z organizmu, co w konsekwencji może prowadzić do jego niedoboru, czego skutkiem może być zwiększone ryzyko zmian w strukturach kości, złamań, a nawet rozwój osteoporozy. Badania wykazały natomiast, że kawa nie tylko przyczynia się do szybszego wydalania magnezu, ale jest również jego źródłem.

Kawa nie może być jednak traktowana jako dobre źródło magnezu. Warto zauważyć, że standardowa filiżanka kawy pokrywa około 5% dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek, jednak nie można zapominać o zwiększonym jego wydalaniu po spożyciu opisywanego napoju. Bardzo ważne jest, że kawa dostarcza więcej magnezu, niż jest wydalane po jej spożyciu.

6.6. Kawa a astma i alergie

Tak jak wspomniano wcześniej, kofeina znajduje się nie tylko w kawie, ale również w niektórych lekach, np. przeciwastmatycznych. Badania wykazały, że kofeina wpływa na częstość, a także nasilenie ataków duszności, zmniejszając je poprzez rozszerzanie oskrzeli. W przypadku alergii, kofeina obniża stężenie histaminy, która bierze udział w reakcjach alergicznych. Te właściwości kofeiny sprawiają, że picie kawy może przynieść pozytywne efekty osobom zmagającym się z objawami alergii i astmy.

6.7. Kawa a leki

Kawa zdecydowanie nie jest najlepszym wyborem, jeśli chodzi o napój, którym popija się leki i suplementy. Ze względu na zawarte w sobie substancje, może zwiększać lub zmniejszać skuteczność niektórych leków (np. przez ograniczenie wchłaniania substancji w nich zawartych, przykładowo neuroleptyków). Kawa, przez stymulowanie wydzielania kwasu solnego i i obniżanie pH soku żołądkowego, negatywnie wpływa na działanie inhibitorów pompy protonowej.

Kawa również przyczynia się do ograniczenia wchłaniania żelaza, dlatego będzie niekorzystna dla osób z niedokrwistością. Leki, z którymi nie powinno się łączyć kawy, to między innymi statyny, antybiotyki, preparaty wapnia i magnezu, tabletki antykoncepcyjne i leki przeciwbólowe.

6.8. Kawa a odchudzanie

Kofeina zawarta w kawie przyspiesza metabolizm, a szczególnie spalanie tłuszczów. Dzięki temu kawa jest polecana osobom, które chcą zrzucić nadprogramowe kilogramy, a także jest składnikiem preparatów ułatwiających pozbycie się nadwagi.

6.9. Kwas szczawiowy

Spożywanie kawy ograniczyć powinny przede wszystkim osoby cierpiące na chorobę refluksową przełyku, gdyż może ona nasilić objawy refluksu. Warto również zaznaczyć, że kofeina pobudza wydzielanie kwasu solnego, co może przyczynić się do rozwoju wrzodów żołądka.

W kawie znajduje się również duża ilość kwasu szczawiowego, który w połączeniu z wapniem może tworzyć ciężko rozpuszczalne sole. W związku z tym wzrasta ryzyko wystąpienia kamicy moczowej, jednak ze względu na moczopędne działanie kofeiny, istnieje szansa, że powstałe kryształki zostaną szybko wypłukane z organizmu.

Na ilość spożywanej kawy powinny uważać osoby cierpiące na nadciśnienie, gdyż, kofeina zawarta w kawie może wpływać na wzrost ciśnienia tętniczego. Osoby, które nie mają problemów z ciśnieniem mogą spokojnie pić kawę, gdyż kofeina zawarta w jednej filiżance kawy nie ma znacznego wpływu na zmianę wartości ciśnienia.

Kawy, a dokładnie kofeiny powinny unikać kobiety w ciąży. Kofeina zawarta w kawie może przyczynić się do upośledzenia transportu substancji odżywczych przez łożysko. Na kawę powinny również uważać matki karmiące piersią.

Niezwykle istotna jest ilość spożywanej kawy. Ze względu na dużą ilość kofeiny, nadmierne spożycie kawy może prowadzić do nadpobudliwości, bezsenności, zaburzeń rytmu serca, porażenia układu nerwowego, drgawek, a w skrajnych przypadkach nawet śmierci. Śmiertelna dawka kofeiny wynosi 150 mg substancji na każdy 1 kilogram masy ciała.

7. Wykorzystanie kawy w kosmetologii

Przyjemny aromat kawy i kofeina spowodowały, że stosuje się ją w kosmetyce. Szczególnie korzystne działanie ma w preparatach do pielęgnacji ciała, gdyż usuwa zaległe toksyny z organizmu, poprawia krążenie krwi, przyspiesza i aktywizuje lipolizę, przyspiesza odpływ limfy z tkanki tłuszczowej.

Ekstrakty z kawy wykorzystuje się przy produkcji preparatów do ciała na lato. Dzieje się tak dzięki zawartości związków polifenolowych, które neutralizują wolne rodniki spowalniając proces fotostarzenia się skóry. Dzięki temu poprawia wygląd skóry i redukuje cellulit. Polecane są zwłaszcza naturalne peelingi na bazie ziaren kawy.

Dodatkowo kofeina wykorzystywana jest w kosmetykach przeciwstarzeniowych. Kwas chlorogenowy zawarty w kawie przyczynia się do opóźnienia procesu rozkładu witaminy C, a w efekcie zapobiega powstawaniu nowych nierówności skóry oraz przyczynia się do wygładzenia tych już istniejących. Oprócz tego, kofeina wykazuje właściwości przeciwzapalne i antybakteryjne, co również jest korzystne w kosmetykach.

Zastosowanie kofeiny w kremach pod oczy wiąże się z jej wpływem na mikrokrążenie w naczyniach włosowatych skóry. Dzięki ich rozszerzeniu przepływ krwi jest usprawniony, co pomaga pozbyć się cieni pod oczami.

Warto również zwrócić uwagę na wpływ kawy na włosy. Kofeina pobudza wzrost włosów, a także zmniejsza wrażliwość mieszków włosowych na wpływ hormonów. Istotne jest również to, że kofeina zmniejsza wpływ stresu na cebulki włosów, a w efekcie pomaga ograniczyć ich wypadanie. Dzięki tym cechom, znajduje ona zastosowanie między innymi w szamponach i odżywkach oraz w preparatach przeciw wypadaniu włosów. Kawę na włosy można też stosować jako płukankę lub peeling.