Witamina K - zapotrzebowanie, źródła, niedobór, nadmiar

Witamina K jest substancją chemiczną nazywaną także fitomenadionem, menadionen i menadiolem. Pełni wiele istotnych funkcji w organizmie, a do najważniejszych należą udział w homeostazie wapnia i wpływ na krzepliwość krwi. Można ją znaleźć w wielu owocach i warzywach, a także w produktach pochodzenia zwierzęcego. Jakie jest zapotrzebowanie na witaminę K? W jakich produktach występuje? Czym grozi niedobór i nadmiar witaminy K?

1. Co to jest witamina K?

Witamina K została odkryta w 1935 przez Henryka Dama, który osiem lat później otrzymał za to Nagrodę Nobla w medycynie. Nie jest to jednorodna substancja, ale grupa związków - pochodnych 2-metylo-1,4-naftochinonu.

Witamina K1 jest produkowana w roślinach, witamina K2 (menachinon) powstaje w jelicie cienkim, natomiast witamina K3 (menadion) to syntetyczna forma wykorzystywana do suplementacji.

Witamina K jest transportowana przy udziale żółci z jelita cienkiego do układu chłonnego. Następnie trafia do wątroby, kości, nerek, mózgu, serca i trzustki.

Zobacz film: "Jakie witaminy można podawać niemowlętom?"

Przyjmuje się, że K1 jest przyswajana w 15-50% z pożywienia, natomiast K2 wytwarzana przez bakterie jelitowe wchłania się niemalże w 100%. Witamina K przede wszystkim zapewnia prawidłową krzepliwość krwi. Zapobiega krwotokom i zmniejsza zbyt obfite miesiączki.

Jest potrzebna do produkcji protrombiny, która jest najważniejsza w procesie krzepnięcia krwi. Pozostałe czynniki krzepnięcia (VII, IX, X) wytwarzane w wątrobie również wymagają obecności witaminy K.

Niedobór protrombiny lub innych czynników może być przyczyną długotrwałego krwawienia nawet przy niewielkim skaleczeniu. Na szczęście zdrowi ludzie zazwyczaj nie potrzebują suplementacji tej witaminy.

Witamina K umożliwia również prawidłowe funkcjonowanie układu kostnego oraz zapobiega skazie krwotocznej noworodków.

2. Zapotrzebowanie na witaminę K

Zarówno niedobór, jak i nadmiar witaminy K ma negatywny wpływ na organizm. Zapotrzebowanie dobowe różni się natomiast w zależności od płci i wieku.

• niemowlęta: 5-10 µg
• dzieci (1-3 rok życia) - 15 µg,
• dzieci (4-6 lat) - 20 µg,
• dzieci (7-9 lat) - 25 µg,
• chłopcy (10-12 lat) - 40 µg,
• chłopcy (13-15 lat) - 50 µg,
• chłopcy (16-18 lat) - 65 µg,
• dziewczęta (10-12 lat) - 40 µg,
• dziewczęta (13-15 lat) - 50 µg,
• dziewczęta (16-18 lat) - 55 µg,
• mężczyźni - 65 µg,
• kobiety - 55 µg,
• kobiety w ciąży i karmiące piersią - 55 µg.

3. Źródła witaminy K

Zapotrzebowanie na witaminę K jest dość trudne do określenia, szacuje się, że u dorosłej osoby wynosi kilka miligramów na dobę. Niedobory można uzupełnić poprzez odpowiednio skomponowaną dietę. Warto spożywać produkty, takie jak:

• brokuły,
• jarmuż,
• brukselka,
• rzepa,
• seler,
• szpinak,
• sałata,
• ogórek,
• awokado,
• jajka,
• mleko,
• jogurt naturalny,
• ser,
• olej sojowy,
• wątroba wołowa,
• truskawki,
• botwinka,
• nać pietruszki,
• kapusta.

4. Witamina K w mleku

Niemowlęta są szczególnie narażone na niedobór witaminy K ze względu na ograniczone przenikanie substancji przez łożysko w czasie ciąży. Ponadto w jelitach noworodków zaraz po urodzeniu nie ma wystarczającej ilości bakterii, wytwarzających witaminę.

Zawartość witaminy K w mleku matki wynosi około 0,25 g na 100 ml w pierwszych miesiącach ciąży i jest niewystarczająca do pokrycia dobowego zapotrzebowania.

Zgodnie z zaleceniem Zespołu Ekspertów w Dziedzinie Pediatrii z 2007 roku wszystkim noworodkom tuż po urodzeniu podaje się domięśniowo jednorazową makrodawkę witaminy K.

Niemowlętom karmionym piersią zaleca się doustne uzupełnianie witaminy K w mikrodawkach od 8 doby życia do ukończenia trzeciego miesiąca życia.

U dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym nie jest wymagana dodatkowa dawka witaminy K. Niedobór witaminy K u osób dorosłych może wystąpić w efekcie poważnych chorób jelit i wątroby, długotrwałego przyjmowania antybiotyków lub leków zmniejszających poziom cholesterolu.

Osoby starsze chorujące na serce lub stosujące leki przeciwzakrzepowe mogą mieć problem z wchłanianiem witaminy. Do objawów niedoboru witaminy K zalicza się:

• sińce po najlżejszym uderzeniu,
• nieprawidłowa krzepliwość krwi,
• krwawienia,
• obfite miesiączki,
• krwawienie z nosa,
• słaba krzepliwość,
• długie gojenie się ran,
• biegunki.

Awitaminoza może natomiast wywoływać:

• żółtaczkę,
• osteoporozę,
• choroby serca,
• choroby układu krwionośnego,
• uszkodzenia wątroby,
• uszkodzenie struktury nerwowej u niemowląt,
• niedokrwistość,
• zapalenie jelit,
• zaburzenia we wchłanianiu tłuszczów,
• zaburzenia we wchłanianiu pokarmów.

5. Nadmiar witaminy K

Nadmiar witaminy K zdarza się bardzo rzadko, ale jest niebezpieczny dla zdrowia i życia. Może prowadzić do rozpadu krwinek czerwonych, co przyczynia się do powstania anemii.

U niemowląt może odpowiadać za uszkodzenie tkanki mózgowej i żółtaczkę. Należy zwracać uwagę na samopoczucie i nie ignorować objawów, takich jak:

• pocenie się,
• uderzenia gorąca,
• czerwienienie się.

Suplementacja witaminy K musi być omówiona z lekarzem, który zaproponuje odpowiednią dawkę preparatu.