Witamina A – właściwości, objawy niedoboru i nadmiaru, źródła

Witamina A nazywana jest także retinolem, beta-karotenem, akseroftolem oraz prowitaminą A. Występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego, natomiast w produktach roślinnych odnajdujemy prowitaminę A, którą tworzy grupa związków określanych mianem karotenoidów. Witamina A odgrywa niezwykle ważną rolę w naszym organizmie, dlatego niezbędne jest włączenie do zdrowej diety produktów, będących źródłem tej witaminy.

Zobacz film: "Beta-karoten w diecie"

1. Właściwości witaminy A

Witamina A jest niezbędnym składnikiem wielu procesów zachodzących w naszym organizmie. Bez jej udziału niemożliwy byłby metabolizm białek i hormonów steroidowych. Właściwości witaminy A powodują, że możliwe jest tworzenie rodopsyny - substancji, która umożliwia dobre widzenie.

Witamina A wpływa również na wzrost organizmu, reguluje wzrost tkanki nabłonkowej i innych komórek organizmu. Wykazuje również działanie przeciwnowotworowe, chroni nabłonek układu oddechowego przed drobnoustrojami.

Retinol zapobiega zakażeniom, utrzymuje prawidłowy stan skóry, paznokci i włosów, pomaga zwalczać wirusy i bakterie.

Jej brak powoduje tzw. "kurzą ślepotę", czyli niemożność widzenia po zmierzchu. Witamina A uczestniczy także w budowaniu naturalnej odporności organizmu oraz jest niezbędna do prawidłowego tworzenia szkliwa nazębnego.

Witamina A należy do grupy witamin, które rozpuszczają się w tłuszczach. W naturze znajdują się w dwóch postaciach:

• prowitamina alfa i beta-karoten - możemy znaleźć w warzywach zielonych i żółtych (związki te są przekształcane w jelicie na retinol),
• retinol - możemy znaleźć w pokarmach pochodzenia zwierzęcego.

1.1. Właściwości przeciwnowotworowe

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, witamina A pełni różne ważne funkcje w organizmie - bierze udział w przemianach tłuszczów (lipidów), oraz w syntezie białek. Sprzyja także zdolności regeneracyjnej komórek i uczestniczy w prawidłowym przebiegu procesów wzrostowych.

Nie są to jedyne właściwości witaminy A. Jedną z ważniejszych jej właściwości jest działanie antynowotworowe - przypisywana jest jej rola w prewencji i spowalnianiu progresji nowotworów jelita grubego, piersi, stercza oraz płuc.

1.2. Witamina na zdrowe oczy

Witamina A jest składnikiem rodopsyny (barwnika wzrokowego, który znajduje się w pręcikach siatkówki oka, bierze udział w procesie widzenia. Typowym objawem niedoboru witaminy A jest tzw. kurza ślepota (ślepota po zmierzchu), która wynika z niedoboru rodopsyny.

1.3. Skuteczna witamina na trądzik i inne zmiany skórne

Witamina A ma właściwości przyspieszające odnowę naskórka, zmniejsza utratę wody ze skóry oraz wzmacnia jego funkcję ochronną. Zwiększa wytwarzanie elastyny i kolagenu, które są podstawowymi składnikami budulcowymi skóry.

Dzięki swym właściwościom witamina A likwiduje przebarwienia i drobne zmarszczki. Sprawia to, że jest ona jednym z najbardziej efektywnych preparatów przeciwstarzeniowych.

Retinol poprawia jędrność skóry, sprawia, że jest ona nawilżona i elastyczna. Wykazane zostało również, że witamina ta może pomóc w leczeniu trądziku.

Ponadto beta-karoten, czyli prowitamina A, jest dodatkowym przeciwsłonecznym filtrem, zmniejszającym wrażliwość na promieniowanie UV - zmniejszając tym samym ryzyko oparzeń skóry.

1.4. Hormony

Witamina A, jak już wcześniej wspomniałam, ma wpływ na wiele procesów, które zachodzą w organizmie człowieka. Bierze udział w syntezie kortykosteroidów (hormonów kory nadnerczy). Hormony te regulują gospodarkę potasowo-sodową w ustroju.

Uczestniczą również w przemianie tłuszczów i węglowodanów, działają antyalergicznie. Retinol ma wpływ na wydzielanie z tarczycy tyroksyny (hormonu, który odgrywa wielką rolę w procesach fizjologicznych).

Przyczynia się także do przyspieszenia procesów utleniania w tkankach. Ma wpływ na rozpad tłuszczów. Tyroksyna i trójodotyronina uczestniczą i jednocześnie przyspieszają tempo przemiany materii.

2. Objawy niedoboru

Osoby pracujące przy komputerze, palacze, alkoholicy i kobiety w ciąży, jak również osoby starsze to grupa, która jest najbardziej zagrożona niedoborem witaminy A.

Niedobór retinolu możesz łatwo zauważyć, obserwując swój organizm. Daje on wyraźne znaki, że brakuje mu tej witaminy. Oto niektóre ze objawów niedoboru witaminy A:

• kruche i łamliwe paznokcie,
• suche i łamliwe włosy,
• szorstka skóra,
• wysypki na ciele
• zmniejszony apetyt,
• poczucie zmęczenia,
• większa podatność na zakażenia,
• trądzik i wypryski,
• wysychanie rogówki,
• skłonność do biegunek,
• zahamowanie wzrostu.

Zaburzenia widzenia również są charakterystycznym niedoborem witaminy A. Objawem niedoboru mogą być również zaburzenia miesiączkowania i płodności u kobiet. W osób starszych niedobór ten może objawiać się dzwonieniem w uszach.

3. Nadmiar witaminy A

W dzisiejszych czasach dużo częściej niż kiedyś sięgamy po preparaty witaminowe. Niestety nie tylko niedobór, ale także nadmiar witaminy A może spowodować poważne konsekwencje dla twojego zdrowia. Nadmierne spożycie retinolu może zaszkodzić głównie naszej wątrobie, może być także toksyczne.

Objawami hiperwitaminozy, czyli nadmiaru witaminy A, są:

• zażółcenie skóry,
• spuchnięcie wątroby i śledziony,
• krwawienie z dziąseł,
• suchość i świąd skóry,
• bóle głowy i ogólne poczucie zmęczenia,
• wypadanie włosów,
• nudności,
• wymioty,
• bóle stawów,
• zmniejszona zawartość wapnia w kościach,
• wady wrodzone u dzieci matek, cierpiących w ciąży na hiperwitaminozę,
• nadpobudliwość,
• drażliwość.

Niestety, z powodu nadmiaru witaminy A zostały odnotowane przypadki śmiertelne. Jeśli przez dłuższy czas borykamy się z hiperwitaminozą witaminy A, musimy mieć na uwadze, że sprzyja ona:

• wadom wrodzonym u płodów,
• udarom mózgu,
• osteoporozie,
• bólom stawowym,
• zaburzeniom czynności wątroby.

Nadmiar beta-karotenu w organizmie możemy zauważyć w postaci przebarwień na skórze. Staje się ona lekko brzoskwiniowa, również na dłoniach i stopach.

4. Kiedy wykonać badanie

Poziom stężenia witaminy A w organizmie powinniśmy wykonać, jeśli:

• zachodzi podejrzenie niedoboru witaminy A, objawiające się kurzą ślepotą,
• jeśli zatruliśmy się witaminą A.

Materiałem do badania jest surowica. Przed badaniem powinniśmy pozostać na czczo co najmniej przez 8 godzin.

Polega na jednorazowym pobraniu krwi z żyły łokciowej. Czas oczekiwania na wynik to mniej więcej 1 dzień.

Normą jest: 1,05-2,27 µmol/l (300-650 ng/ml).

Jeśli stwierdzony zostanie niedobór tej witaminy, jest to wskazanie do doustnego podawania witaminy A w formie suplementu diety.

5. Co robić w przypadku niedoboru lub nadmiaru

Jeśli stwierdzimy u siebie nadmiar lub niedobór witaminy A, powinniśmy przeanalizować swoją dietę i w optymalny sposób ją zmodyfikować.

W przypadku nadmiaru należy zmniejszyć, lub czasem zupełnie zaprzestać zażywania suplementów witaminowych, które zawierają witaminę A. W przypadku niedoboru - powinniśmy do naszej diety dołączyć produkty bogate w tą witaminę.

Czasem może się zdarzyć, że nawet w przypadku zdrowej, zbilansowanej diety, może pojawić się w naszym organizmie niedobór witaminy A. W takich sytuacjach powinniśmy rozważyć dodatkową suplementację tą witaminą.

Najlepiej jednak i najbezpieczniej będzie skonsultować się z lekarzem - diabetykiem, który pomoże nam ułożyć właściwy plan żywienia i zaleci podjęcie odpowiednich kroków.

6. Witamina A w ciąży

Nadmiar witaminy A jest szczególnie niebezpieczny dla płodu. Przedawkowanie retinolu przez kobietę spodziewającą się dziecka może doprowadzić do powstania wad wrodzonych. Z tego powodu kobiety w ciąży nie powinny zażywać suplementów diety zawierających witaminę A.

Ciężarne powinny również ograniczyć spożywanie mięsa, które zawiera witaminę A w postaci retinolu (na przykład wątróbki. Wolno natomiast kobietom w ciąży w dowolnej ilości spożywać owoce i warzywa zawierające beta-karoten.

Przekształca się on w wątrobie w witaminę A w takiej ilości, jakiej organizm potrzebuje. Spożywanie owoców i warzyw nie grozi przedawkowaniem tej witaminy.

7. Źródła witaminy A

Aby uniknąć niedoboru, należy spożywać produkty, które są cennym źródłem witaminy A. Podane w naturalnej postaci mają o wiele lepsze działanie niż te, które przyjmujemy w suplementach. Dlatego też warto dowiedzieć się, gdzie występuje witamina A i włączyć produkty z jej wysoką zawartością do zdrowej diety. Oto przykłady występowania witaminy A:

• pełne mleko,
• masło i produkty mleczarskie,
• wątroba,
• tłuste ryby i tran.

Źródłem prowitaminy A są głównie produkty pochodzenia roślinnego, do których zaliczamy:

• marchew,
• dynia,
• szpinak),
• boćwina,
• pomidory,
• morele,
• śliwki,
• zielone warzywa: sałata, zielony groszek, koper, pietruszka.

Zdrowa dieta wymaga, by posiłki były urozmaicone i bogate w witaminy i składniki mineralne. Nie zapominaj więc o włączeniu do niej produktów zawierających witaminę A.

8. Co wspomaga działanie witaminy

Witamina A oraz beta-karoten najlepiej działają, kiedy spożywamy je z odpowiednimi dawkami innych ważnych składników. Są to między innymi:

• selen,
• cynk,
• witamina E.

Szczególnie duże dawki witaminy E powinny spożywać osoby suplementujące się beta-karotenem w znacznych dawkach (15-30 mg/dzień). Selen zapewnia większą skuteczność działania beta-karotenu, zaś cynk usprawnia transport witaminy A w organizmie człowieka.

Jednocześnie, zażywając witaminę A z niektórymi substancjami, możemy zahamować jej wchłanianie. Będą to:

• doustne tabletki antykoncepcyjne,
• dym tytoniowy,
• leki obniżające cholesterol, działające poprzez pobudzenie wydzielania żółci,
• alkohol,
• metotreksat - lek, który stosowany jest w leczeniu nowotworów, łuszczycy lub zapalenia stawów.

9. Maść, krople czy krem?

W aptekach możemy dostać wiele produktów do stosowania zewnętrznego, które zawierają retinol. Maści i kremy z witaminą A zalecane są przy wypryskach, oparzeniach słonecznych, odmrożeniach czy rogowaceniu naskórka.

Preparaty te przyspieszają gojenie się ran, a także regenerują łuszczącą się, suchą skórę.

Niedobór witaminy A może powodować zmniejszanie się bariery ochronnej skóry, stąd też maść ochronna z witaminą A powinna znaleźć się w każdym domu. Szczególnie jest to ważne, kiedy w domu są małe dzieci.

Maść z witaminą A jest rewelacyjnym środkiem do łagodzenia stanów zapalnych, sprzyja także regeneracji naskórka. Chroni przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych, jak np. mróz, wiatr i słońce.

Produkty, które zawierają witaminę A , dostępne w aptece, mają coraz szersze zastosowanie również jako domowe kosmetyki do pielęgnacji twarzy i ciała. Np. maść z witaminą A do nosa (oczyszczona i odpowiednio przebadana) może z powodzeniem służyć jako krem przeciwzmarszczkowy pod oczy.

Nakładając kosmetyki do pielęgnacji twarzy, możemy dodać do nich witaminę A, wyciskając ją bezpośrednio na dłoń, tuż przed nałożeniem kosmetyku na skórę. Można jej również użyć jako serum.

Przeciwzmarszczkowe działanie retinolu potwierdzają wyniki badań specjalistycznych, stąd też powszechne jest stosowanie go w pielęgnacji twarzy.

Szerokie zastosowanie ma również beta-karoten, który chroni skórę przed uszkodzeniami, wywołanymi promieniowaniem UVA.

Witamina A jako suplement w tabletkach, może być stosowana w celu uzupełnienia jej niedoborów w organizmie, zapobiega także chorobom skóry, a także ma swój udział w ich leczeniu.

Badania potwierdzają, że przyjmowanie witaminy A w dawkach 15 i 21 mg dziennie przez rok jest bezpieczne i zalecane w profilaktyce nowotworów skóry.