Witaminy wzmacniające organizm
Jeszcze na początku XX wieku panował pogląd, iż odpowiednia podaż białka i wody wystarczy, by w organizmie mogły zachodzić wszystkie procesy życiowe. Rolę witamin w przemianie materii dostrzeżono dużo później. Witaminy wzięły swoją nazwę od słów „vita” (życie) i „amina” (od grupy amninowej). Autorem tego terminu był Kazimierz Funk, polski biochemik, który jako pierwszy wydzielił związek tego typu i określił go mianem witaminy B1. Od wprowadzenia pojęcia "witaminy" w 1911 roku naukowcom udało się poznać kilkadziesiąt witamin. Poziom współczesnej nauki pozwala nie tylko na izolowanie witamin, ale i syntetyzowanie większości z nich.
1. Jaka jest rola witamin?
Witaminy są niezbędne, by w organizmie mogły prawidłowo zachodzić procesy metaboliczne. Są potrzebne również do wzrostu oraz rozwoju, mimo iż nie wchodzą w skład tkanek ludzkich i nie dostarczają energii. Organizm człowieka nie jest w stanie wytwarzać witamin, dlatego należy przyjmować je z pokarmem lub w postaci prowitamin (pełną aktywność biologiczną uzyskują w procesie przemian metabolicznych). Witaminy mają wpływ na wszystkie układy w ciele człowieka, biorą bowiem udział w przemianach aminokwasów metabolizmie węglowodanów, tłuszczy oraz w procesie utleniania i redukcji.
2. Dawkowanie witamin
Hypowitaminoza, czyli niedobór witamin, prowadzi do obniżenia sprawności układu immunologicznego. Ponadto powoduje zaburzenia w procesach życiowych i zwiększa ryzyko rozwoju chorób dystroficznych (np. niedowidzenie wieczorne, krzywica, dystrofie nerwowe, szkorbut). Przyjmowanie dużo większych dawek witamin nie poprawia jednak funkcjonowania organizmu. Hyperwitaminoza, czyli nadmierna podaż lub wręcz przedawkowanie niektórych witamin, stanowi zagrożenie dla zdrowia i może spowodować różne schorzenia, w tym zatrucie.
3. Kryteria podziału witamin
Wyróżniamy witaminy rozpuszczalne w wodzie (B1, B2, B5, B6, B12, kwas foliowy, PP, C, H) oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K). Te pierwsze występują przede wszystkim w produktach roślinnych i są magazynowane w ciele człowieka tylko w niewielkim stopniu. Natomiast witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, obecne w rybach morskich, orzechach, soi i olejach roślinnych, mogą być gromadzone w organizmie, dlatego ich okresowy niedobór nie jest tak dotkliwy dla organizmu.
Istotne znaczenie dla zdrowia organizmu mają witaminy antyoksydacyjne (witamina E, witamina C, beta-karoten), które wykazują działanie przeciwnowotworowe, przeciwmiażdżycowe, i chronią organizm przed niekorzystnym działaniem tłuszczów zwierzęcych.
Bezpieczna dawka dobowa i maksymalna witamin jest określana przez Instytut Żywności i Żywienia. Normy dietetyczne są uwarunkowane stopniem aktywności fizycznej, wiekiem i płcią.
4. Suplementacja witamin
Preparaty witaminowe są zalecane w konkretnych sytuacjach:
- w zimie i na początku jesieni - zmiany klimatyczne sprzyjają wówczas przeziębieniom oraz infekcjom, a dieta jest w tym czasie stosunkowo uboga w owoce i warzywa,
- w trakcie antybiotykoterapii lub długotrwałego przyjmowania leków uspokajających lub środków antykoncepcyjnych - leki mogą utrudniać wchłanianie i gromadzenie witamin w organizmie,
- przy zwiększonej aktywności fizycznej,
- w czasie ciąży,
- w okresie dojrzewania.
Ze względu na zróżnicowane potrzeby konsumentów kompozycje witamin w suplementach mają różne proporcje. Dzięki temu gwarantują prawidłową podaż niezbędnych witamin. Dostępne są także preparaty wzbogacone o składniki mineralne - wybór optymalnego suplementu warto omówić z lekarzem lub farmaceutą.
Tekst został przygotowany w oparciu o materiały opracowane przed dr n. med. Wandę Stankiewicz, głównego eksperta Centrum Informacji o Przeziębieniu i Grypie.