Makrela – wygląd, występowanie, charakterystyka i wartości odżywcze

Makrela atlantycka (Scomber scombrus) to gatunek ryby z rodziny makrelowatych. Występuje najczęściej w pobliżu północnoamerykańskich i europejskich wybrzeży Oceanu Atlantyckiego, w Morzu Północnym, w Morzu Śródziemnym oraz w Morzu Czarnym, na głębokościach od powierzchni aż do 1000 m p.p.m., a także w południowo-zachodniej części Morza Bałtyckiego, gdzie pojawia się latem po tarle i odpływa przed zimą.

Systematyka makreli przedstawia się następująco:

Domena: eukarionty Królestwo: zwierzęta Typ: strunowce Podtyp: kręgowce Gromada: promieniopłetwe Rząd: okoniokształtne Podrząd: makrelowce Rodzina: makrelowate Rodzaj: Scomber Gatunek: makrela atlantycka

Makrela ma wrzecionowate, wydłużone ciało o spiczastym pysku i szerokim otworze gębowym. Jej grzbiet jest ciemniejszy, mieniący się zielonkawo lub niebieskawo. Widoczne są na nim ułożone w żebrowaty wzór ciemne paski, zachodzące również na boki ciała. Brzuszna strona jej ciała jest biało-srebrzysta.

To ryba średniej wielkości. Dorosłe osobniki osiągają masę do 1 kg i długość do 50 cm (zwykle od 30 do 45 cm). Makrele dożywają prawdopodobnie wieku około 20 lat.

Makrele mają charakter wędrowny. Przemieszczają się w stadach. Jesienią i zimą żerują przy dnie, od wiosny tworzą ławice i kierują się na tereny tarłowe. Są drapieżnikami. Odżywiają się skorupiakami oraz innymi stworzeniami przydennymi, ślimakami, małymi rybami, larwami ryb oraz zooplanktonem.

Zimą zamieszkują głębsze partie wód, gdzie zatrzymują się w pobliżu dna i przestają przyjmować lub znacznie ograniczają spożywanie pokarmu. Dojrzałość płciową makrele uzyskują w końcu 2-3 roku życia (przy długości około 30 cm). Ich tarło przypada na okres od marca do kwietnia (Morze Śródziemne), w chłodniejszych obszarach występowania od czerwca do lipca.

Jedna samica składa kilkaset tysięcy jaj. Ikra ryb składana jest w pobliżu powierzchni wody. Larwy pelagiczne unoszą się w toni wodnej. Do jesieni młode ryby pozostają w wodach przybrzeżnych.

Makrela jest nie tylko smaczna, ale i zdrowa. Jej tłuste mięso jest bogate w białko, w tym ważne aminokwasy, które nie są wytwarzane przez organizm i trzeba je dostarczać z pożywieniem.

Przede wszystkim jednak zawiera kwasy tłuszczowe Omega-3, która mają pozytywny wpływ na układ krążenia, ponieważ obniżają poziom cholesterolu, rozszerzają i wzmacniają naczynia krwionośne, regulując ciśnienie krwi.

Zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych w wędzonej makreli jest dwa razy większa niż w podobnie przetworzonym łososiu. W makreli znajdują się w niej również spore ilości minerałów: fosforu, potasu, magnezu, a także witaminy z grupy B, witamina D i A.

Ryba jest także doskonałym źródłem fosfatydyloseryny, która pozytywnie wpływa na pamięć i funkcje poznawcze mózgu. Badana jest jej zdolność do łagodzenia objawów choroby ADHD i choroby Alzheimera. Makrela świeża (100 g) ma 181 kcal, a makrela wędzona 221 kcal.

Najlepszym wyborem jest świeża makrela, która ma najwięcej cennych witamin i minerałów. Najbardziej uboga w składniki odżywcze jest makrela z puszki. Na jej niekorzyść działa nie tylko zastosowana obróbka termiczna, ale i wpływ bisfenolu znajdującego się w konserwach.

Czy makrela wędzona jest zdrowa? Trzeba pamiętać, że w czasie wędzenia traci sporo witamin, zwiększa się w niej ilość szkodliwej histaminy. Ryba zawiera także znacznie więcej soli. Warto także pamiętać, że nieodpowiednio przeprowadzony proces wędzenia może sprawić, że w mięsie wydzielają się szkodliwe węglowodory aromatyczne.

Generalnie jednak ze spożywaniem makreli należy uważać z dwóch powodów. Po pierwsze zawiera histaminę, która powstaje pod wpływem kontaktu z zanieczyszczeniami. W dużych ilościach ryba może wywołać alergię pokarmową, duszności, nudności i obrzęki.

Ponadto makrela ma tendencję do gromadzenia związków rtęci, które przenikają do łożyska płodu i mleka kobiety karmiącej. Z tego względu nie powinny jej konsumować kobiety ciężarne i karmiące piersią.

Makrela jest popularną rybą, doceniana za wyjątkowe walory smakowe i zapachowe. Poławia się ją na skalę przemysłową. Można kupić zarówno makrelę świeżą, jak i mrożoną oraz wędzoną.

Sprzedawana jest również w postaci przetworzonej (np. jako makrela w sosie pomidorowym, makrela w oleju czy sałatka z makreli). W Polsce najczęściej spożywana jest makrela wędzona, rzadziej makrela pieczona lub smażona.

Najpopularniejsze przepisy z makrelą w roli głównej to:

• sałatka z makreli wędzonej,
• pasta z makreli wędzonej z papryką,
• pasta z makreli wędzonej z ogórkiem kiszonym,
• pasta z makreli i jajka,
• pasta z makreli i twarogu,
• pasta jajeczna z makrelą,
• makrela pieczona,
• makrela smażona.