Laktoza - czym jest, rodzaje alergii, nietolerancja, dieta

Nietolerancja laktozy jest zaburzeniem trawienia, które spowodowane jest brakiem lub zbyt małym wytwarzaniem enzymu zwanego laktazą, odpowiadającego za prawidłowy rozkład laktozy. Jest to dwucukier obecny w mleku i innych produktach nabiałowych. Nietolerancja laktozy może mieć dwie postaci: pierwotną, która wymaga zachowywania diety przez całe życie i wtórną, której leczenie opiera się na okresowej eliminacji mleka i zastosowaniu mieszanek nie zawierających laktazy.

Zobacz film: "Co się stanie, jeśli na tydzień zrezygnujemy z nabiału?"

1. Co to jest laktoza?

Laktoza - cukier mleczny, jest dwucukrem, który składa się z galaktozy i glukozy. Tylko w mleku ssaków występuje w naturalnej postaci. Jest źródłem łatwo przyswajalnej energii, wpływa na gospodarkę hormonalną, reguluje łaknienie, stymuluje rozwój zmysłu smaku.

Aby laktoza została prawidłowo przetrawiona potrzebna jest laktaza, czyli enzym, który rozkłada laktozę na cukry proste.

2. W jakich produktach znajduje się laktoza?

Laktoza zawarta jest w produktach mlecznych i mleku. Można ją znaleźć w mleku kozim, krowim lub owczym, a także w mleku w proszku, maślance, serkach homogenizowanych, topionych i wiejskich, w lodach, w śmietanie oraz w serach (feta, białym, żółtym).

Mniejsze ilości laktozy mogą występować również w niektórych lekach, dlatego warto sprawdzać dołączone do nich ulotki. Na niewielkie ilości laktozy można też natknąć się w niektórych wędlinach - laktoza używana jest do ich produkcji.

3. Rodzaje nietolerancji laktozy

Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje nietolerancji laktozy:

• pierwotna nietolerancja laktozy u niemowląt (alaktazja) – jest niezwykle rzadką postacią nietolerancji laktozy, którą wykrywa się już w wieku niemowlęcym. Chorzy na ten rodzaj nietolerancji laktozy muszą przestrzegać diety z wyłączeniem laktozy przez całe życie;
• pierwotna nietolerancja laktozy u dorosłych – charakteryzuje się postępującym wraz z wiekiem zmniejszeniem aktywności laktazy, która w okresie wczesnego dzieciństwa jest prawidłowa; proces ten ma uwarunkowanie genetyczne oraz etniczne;
• wtórny niedobór laktozy – znany jest jako zespół biegunki przewlekłej, występujący przy ostrych infekcjach jelitowych, rotawirusowych, w celiakii, w biegunkach poantybiotykowych, w nieswoistych zapaleniach jelit, w enteropatii cukrzycowej.**

4. Alergia na mleko krowie

Alergia na mleko krowie jest zjawiskiem o odmiennej patogenezie niż nietolerancja laktozy. Jest to bowiem reakcja obronna organizmu, która pojawia się w wyniku kontaktu z alergenem. Uczuleniu na mleko krowie często towarzyszy infekcja układu trawiennego, która jest czasem traktowana jak jego przyczyna. Mija wraz z rozwojem układu trawiennego.

Objawy alergii na mleko krowie:

• wymioty i biegunki z domieszką krwi,
• kolka brzuszna u dzieci,
• brak przyrostu masy ciała,
• refluks żołądkowo-jelitowy,
• zmiany skórne - współcześnie alergia na mleko krowie powoduje zmiany skórne, wśród których najważniejszą jest atopowe zapalenie skóry,
• nawracające obturacyjne zapalenie płuc,
• zapalenie oskrzeli,
• alergiczny nieżyt nosa,
• nawracające wysiękowe zapalenie uszu.

Alergia na mleko powoduje następujące objawy:

• podrażnienie błony jelita cienkiego,
• zaburzenia trawienia,
• wzmożenie perystaltyki,
• kwaśne i tryskające stolce,
• bolesne skurcze i biegunki,
• wzdęcia i bóle brzucha,
• nudności, wymioty i skurcze.

5. Nietolerancja laktozy

Nietolerancja laktozy jest bardzo dokuczliwą alergią pokarmową, która jest przyczyną wielu ograniczeń i restrykcji żywieniowych. Powoduje, że ludzie z alergią na mleko muszą zwracać szczególną uwagę na składniki i dodatki zawarte w produktach żywnościowych.

5.1. Przyczyny nietolerancji

Wśród najczęściej wymienianych przyczyn nietolerancji wymieniany jest dziedziczny (pierwotny) niedobór laktozy, inaczej zwany hipolaktazją dorosłych. Charakterystyczne w tej chorobie jest postępujące od 2. roku życia (czasem nawet wcześniej) zmniejszanie się aktywności laktazy, osiągająca maksymalnie 5% wyjściowej aktywności.

Objawy takiej nietolerancji cukru mlecznego rzadko mają miejsce u dzieci i niemowląt. Zwykle pojawiają się w okresie dojrzewania lub u osób dorosłych. Nietolerancja laktozy dorosłych spowodowana jest polimorfizmem genu LCT (laktazy). Choroba ta jest dziedziczona recesywnie.

Nietolerancja laktozy może wynikać w alaktazji (wrodzonego niedoboru laktazy). Jej przyczyną jest uwarunkowany genetycznie wrodzony metaboliczny defekt, przez który organizm nie może wytwarzać laktazy.

W przypadku tej choroby objawy nietolerancji pokazują się u noworodków już po pierwszym karmieniu mlekiem matki lub mlekiem modyfikowanym z laktozą. Choroba ta może być przekazywana dziedzicznie.

Laktoza występuje w mleku karmiących kobiet, oraz w kozim, owczym i krowim, a także innych ssaków.

Do takiej nietolerancji pokarmowej może doprowadzić również wtórny (nabyty) niedobór laktazy. Wynika on z różnych chorób lub innych czynników doprowadzających do uszkodzeń kosmków jelitowych i nabłonka, produkujących laktazę, takich jak:

• zespół krótkiego jelita,
• martwicze zapalenie jelita,
• choroba Leśniowskiego-Crohna (szczególnie w ostrej fazie, oraz w okresie przechodzenia w stan remisji),
• choroba Whipple’a,
• zakażenia pasożytnicze przewodu pokarmowego: tasiemczyca, lamblioza,
• celiakia,
• choroba Duhringa (nietolerancja glutenu na skórze),
• infekcje żołądkowo- jelitowe, np. ostra biegunka, wywołana przez bakterie (zwykle Salmonella i Escherichia coli) lub przez wirusy (zwykle adenowirusy i rotawirusy),
• mukowiscydoza,
• alergia pokarmowa, np. alergia na białka mleka krowiego lub soi.

Do degradacji nabłonka i kosmków jelitowych może dochodzić również w wyniku spożywania zbyt dużej ilości leków, np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych, alkoholu, kwasu acetylosalicylowego, chemioterapeutyków i antybiotyków.

Może wystąpić również pod wpływem promieniowania jonizującego albo w wyniku niedożywienia. Tymczasowa nietolerancja laktozy może także pojawić się u wcześniaków, urodzonych przed 34. tygodniem ciąży (jest to tak zwany rozwojowy niedobór laktazy).

Organizm wcześniaków nie potrafi bowiem samodzielnie jej wytwarzać. Gdy jednak w jelitach rozpoczyna się proces wytwarzania laktazy, problem ustępuje.

Na rozwój nietolerancji laktozy może wpływać również długotrwałe stosowanie diety bezmlecznej, która wpływa na zmniejszenie aktywności wydzielania laktazy.

5.2. Objawy nietolerancji laktozy

U osób cierpiących na nietolerancję laktozy, zależnie od stopnia nasilenia dolegliwości, objawy pojawiają się w czasie od pół godziny do dwóch godzin, po spożyciu produktów mlecznych.

Wśród objawów nietolerancji laktozy możemy wskazać:

• bóle brzucha,
• mdłości,
• biegunki,
• kolki,
• wzdęcia,
• wydawanie dużej ilości gazów.

Objawy te mają miejsce, ponieważ laktoza, która nie została rozłożona na cukry proste, nie może wchłonąć się w jelicie. Zatrzymuje w nim wodę, przez co pojawiają się biegunki. Ponadto, staje się pożywką dla bakterii jelitowych, które rozkładają się w wyniku fermentacji, w wyniku czego powstaje ogromna ilość gazów.

Objawy zależą w dużej mierze od ilości zjedzonych pokarmów, im więcej spożyliśmy produktów z laktozą, tym objawy są bardziej nasilone.

5.3. Diagnostyka nietolerancji

Nie powinno się diagnozować laktozy samodzielnie, dopiero lekarz może ją zdiagnozować. Dieta eliminacyjna, w której eliminowane są produkty z laktozą, przy jednoczesnym sprawdzeniu, czy dolegliwości wtedy ustępują to jest tylko przesłanka do podejrzenia o nietolerancji laktozy.

Aby dokładnie zdiagnozować nietolerancję, należy wykonać szereg badań, takich jak m.in.:

• wodorowy test oddechowy,
• test doustnego podania laktozy,
• badanie wycinka jelita grubego,
• badanie pH stolca.

Najpewniejsze z nich jest badanie wycinka jelita grubego, mimo, że ma najwyższy poziom inwazyjności.

5.4. Leczenie nietolerancji

Nie jest możliwe całkowite wyleczenie nietolerancji laktozy. Można jedynie ją eliminować z diety, bądź przyjmować preparaty, które zawierają enzym laktazy.

Osoby cierpiące na wrodzoną nietolerancję laktozy powinny zupełnie zaprzestać jej spożywania. Osoby, u których w dorosłym życiu pojawiły się objawy nietolerancji laktozy, powinny dopasować swoją dietę do stopnia nasilenia objawów.

Zwykle nie ma potrzeby całkowitej rezygnacji z wszystkich produktów mlecznych, ponieważ kwaśne produkty takie jak np. kefir, mają w sobie małą ilość laktozy. Zawierają również bakterie, które pomagają ją rozłożyć.

Mnóstwo twardych serów kompletnie pozbawiona jest tego dwucukru. Na rynku dostępne są także środki zawierające laktazę i pomagające radzić sobie ze spożywaniem przetworów z mleka.

5.5. Dieta przy nietolerancji

Dieta dla osób cierpiących na nietolerancję laktozy jest dietą eliminacyjną, która stanowi formę leczenia nietolerancji laktozy. Jest ona zatem przeznaczona dla noworodków, dzieci oraz osób dorosłych, których organizmy nie są w stanie trawić cukru mlecznego.

Dieta w czasie nietolerancji laktozy zakłada zupełną eliminację laktozy z jadłospisu (tzw. dieta bezlaktozowa), lub jedynie ograniczenie spożycia produktów z laktozą (nie zawsze bowiem należy zupełnie wykluczać cukier mleczny z diety).

Uzupełnieniem leczenia dietetycznego mogą być także farmaceutyki zawierające laktazę. Dokładne zalecenia są zależne od postaci nietolerancji laktozy, wieku chorego i nasilenia objawów.

Większość dorosłych cierpiących na nabyty lub pierwotny niedobór laktazy, toleruje niewielkie ilości mające w składzie cukier mleczny. Zwykle jest to jednorazowa dawka, około 5-10 g laktozy (100-200 ml słodkiego mleka).

Stąd też u tych chorych nie jest potrzebne całkowite wykluczanie produktów mlecznych z diety, a ich ograniczenie, oraz wybieranie produktów mlecznych z niewielką zawartością laktozy.

Powinno się jedynie określić indywidualny poziom tolerancji laktozy, badając zależność między ilością spożywanego mleka, a wystąpieniem objawów nietolerancji.

Można bez przeszkód spożywać również twarde sery dojrzewające (jak m.in. gouda, parmezan, cheddar), gdyż właściwie nie mają w składzie laktozy, w związku z czym są zwykle dobrze tolerowane przez osoby z nietolerancją laktozy.

W serach kremowych typu Fromage lub Brie, lub topionych zawartość laktozy jest znacznie mniejsza niż np. w kremach twarogowych.

W sklepach można dostać mleko bez laktozy, oraz sery i inne produkty nie zawierające cukru mlecznego. Zwykle zawierają dobrze widoczny napis "bez laktozy". Powinniśmy również wiedzieć, że mleko bez laktozy, ma w swoim składzie tyle samo wapnia, ile jest zawarte w zwykłym mleku.