Karczoch hiszpański – wygląd, zastosowanie i właściwości odżywcze
Karczoch hiszpański jest wieloletnią rośliną z rodziny astrowatych. To zarówno warzywo, jak i roślina ozdobna. Docenia ją także przemysł tak spożywczy, jak i farmaceutyczny. Jakie właściwości odżywcze i prozdrowotne posiada Cynara cardunculus? Jak jeść karczochy?
1. Co to jest karczoch hiszpański?
Karczoch hiszpański (Cynara cardunculus), znany także jako karczoch zwyczajny, to wieloletnia roślina z rodziny astrowatych. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Z uwagi na właściwości i walory traktuje się ją zarówno jak warzywo, jak i roślinę ozdobną. Jest bardzo efektywną roślina ozdobną: okazałą i dekoracyjną.
W obrębie gatunku wyróżnia się trzy podgatunki. To:
- C. cardunculus subsp. flavescens Wiklung,
- C. cardunculus subsp. Cardunculus,
- C. cardunculus subsp. Zingaroensis.
2. Charakterystyka karczocha hiszpańskiego
Karczoch hiszpański jest rośliną, która występuje w formie charakterystycznego krzewu. w pierwszym roku tworzy rozetę dużych, zielonych, kolczastych liści o grubych mięsistych ogonkach liściowych. W drugim roku rozwija się z niej pęd zakończony okazałymi koszyczkami kwiatowymi o barwie purpurowej. Ma wysokość do 2 metrów i rozgałęzia się w górnej części rośliny.
Najbardziej rozpoznawalne są jadalne kwiaty karczocha. Jak wyglądają? Są zebrane w kuliste kwiatostany złożone z fioletowych kwiatów otoczonych łuskowatymi liśćmi o mięsistych nasadach. Po zasuszeniu można wykorzystać je do tworzenia kompozycji florystycznych.
3. Właściwości odżywcze i prozdrowotne karczocha
Karczoch to roślina nie tylko atrakcyjna wizualnie. Jest także smaczna i zdrowa. Jego prozdrowotne właściwości wynikają z walorów odżywczych. Co zawiera roślina?
Okazuje się, że karczoch hiszpański jest zasobny w:
- pierwiastki takie jak magnez, potas, fosfor i wapń,
- inulina, to jest wielocukier, który wspiera mikrobiom jelitowy (zwiększa ilość dobrych bakterii probiotycznych w jelicie), zwiększa uczucie sytości, poprawia perystaltykę jelit,
- kwas 1,5-dikawoilochinowy (cynaryna), który pobudza produkcję żółci, wspiera regenerację wątroby i obniża ryzyko jej otłuszczenia,
- polifenole, które działają przeciwutleniająco i przeciwstarzeniowo,
- witaminę C oraz E, które wspierają układ odpornościowy oraz procesy metaboliczne.
Wartość odżywcza karczochów nie jest duża, ponieważ zawierają jedynie około 3% cukrów, 3% białka oraz tłuszcz. Niemniej docenia się ich walory prozdrowotne. Kwiaty karczocha są polecane osobom zwłaszcza osobom zmagającym się z cukrzycą, chorobami wątroby oraz „wysokim cholesterolem”.
4. Karczoch hiszpański w lecznictwie
Karczoch jest rośliną leczniczą. Surowcem zielarskim jest jego cały lub rozdrobniony, wysuszony liść (Cynarae folium), który zawiera kwas chlorogenowy, kwasy fenolowe, pochodne kwasu kawowego i chinowego, cynarynę, składniki mineralne (potasu, sodu i fosforu), witaminę C, błonnika, polifenole, flawonoiy (luteolina, apigenina), flawony, inulinę i hydroksycynamoniany (pochodne kwasu kawoilochinowego).
Ekstrakt z liści karczocha ma właściwości przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające (antyoksydacyjne), hipoglikemiczne, prebiotyczne i probiotyczne. Wspomaga przepływ żółci w drogach żółciowych oraz redukuje poziom cholesterolu LDL (tzw. zły cholesterol). Z tego powodu znajduje zastosowanie w leczeniu i profilaktyce podwyższonego poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Roślina wspiera także oczyszczanie organizmu i ułatwia trawienie, ma także działanie hepatoprotekcyjne (pozytywnie wpływa na regenerację wątroby).
Karczoch to suplement diety dostępny najczęściej w postaci kapsułek. Stosując go ważne jest, by przestrzegać zaleceń producenta w zakresie dawkowania czy długości kuracji oraz przeciwwskazań.
Stanowi je nadwrażliwość na rośliny z rodziny astrowatych, kamica żółciowa, niedrożność dróg żółciowych oraz ciąża (z uwagi na brak badań dotyczących jego działania na kobiety ciężarne).
5. Karczoch hiszpański w kuchni
Karczoch zwyczajny jest warzywem. Spożywa się go na surowo albo po ugotowaniu, usmażeniu lub pieczeniu (ma delikatnie cierpki, lekko gorzkawy smak i nieco orzechowy posmak). Częścią jadalną są główki kwiatostanów (najcenniejsze jest tzw. serca karczocha, czyli wnętrze), ale i krótki koniec łodygi. Konsumowane mogą być też bielone liście. U starszych pąków jadalne jest tylko dno kwiatowe.
Kwiaty karczochów można jeść pod różnymi postaciami. W sezonie, który trwa od maja do października, najlepiej kupować je świeże. Po sezonie można sięgać po karczochy. Konserwowane lub mrożone.
6. Karczoch hiszpański – uprawa
Karczochy można hodować w przydomowych ogródkach. Warto przy tym pamiętać o kilku zasadach. Roślinę trzeba uprawiać w miejscu słonecznym.
Konieczne jest podłoże żyzne, bogate w azot, także przepuszczalne oraz wilgotne o lekko kwaśnym lub obojętnym odczynie. Karczochy mają duże wymagania pokarmowe, stąd konieczność nawożenia ich nawozami organicznymi najlepiej obornikiem, nawozami zielonymi lub ziemią kompostową.
Z uwagi na to, że roślina jest mało odporna na niskie temperatury (tak przymrozki i mróz, jak i temperatury zbliżone do zera), przed zimą należy je dokładnie okryć słomą lub liśćmi. Można też przechowywać je w podłożu, w chłodnym pomieszczeniu.
