Sitaki – wygląd i występowanie. Czy maślak sitarz to grzyb jadalny?
Sitaki to inaczej maślaki sitarze, powszechnie występujące, choć niespecjalnie popularne w Polsce grzyby jadalne. Nie cieszą się uznaniem i zainteresowaniem grzybiarzy z uwagi na łykowaty miąższ i mało wyraźny smak. Co warto o nim wiedzieć?
1. Co to są sitaki?
Sitaki to jedna z popularnych nazw maślaka sitarza (Suillus bovinus (L.) Roussel), który należy do rodziny maślakowatych. Jego polską nazwę podała Alina Skirgiełło w 1960 roku, jednak w polskim piśmiennictwie mykologicznym to także: grzyb sitarz, rzeszotnik, borowik sitarz, sitorz, sitarek, krowiak, grzyb wolak, sitacz, sitek, sitka, sitnik, sitosz.
Szczegółowa systematyka sitaka przedstawia się następująco:
- Domena - eukarionty,
- Królestwo - grzyby,
- Typ - podstawczaki,
- Klasa - pieczarniaki,
- Rząd - borowikowce,
- Rodzina - maślakowate,
- Rodzaj - maślak,
- Gatunek - maślak sitarz.
2. Gdzie rośnie maślak sitarz?
Maślaki sitarze najczęściej pojawiają się gromadnie, niekiedy wręcz masowo, od czerwca do października. Często z innymi grzybami są zrośnięte kapeluszami. W Polsce to gatunek pospolity, najczęściej występujący wśród wszystkich maślaków.
Sitaki można spotkać w lasach sosnowych i mieszanych, na piaszczystym podłożu, na suchych, piaszczystych glebach. Często pojawia się obok klejówki różowej i wśród wrzosów.
Najczęściej towarzyszy sośnie zwyczajnej, z którą współżyje w mikoryzie. Sitarze są szeroko rozprzestrzenione na półkuli północnej, na półkuli południowej pojawiają się wyłącznie w Nowej Zelandii.
Zobacz także:
3. Jak wyglądają sitaki grzyby?
Jak wygląda maślak sitarz? Jego kapelusz dorasta do 12 cm średnicy. Początkowo jest półkulisty z lekko pofalowanym brzegiem, potem staje się płaski, a u starszych osobników nawet wklęsły i powyginany.
Ma kolor skórzastożółty, pomarańczowobrązowy, cielisty, czasem lekko czerwonawy, przeważnie z jaśniejszą obwódką na brzegu. Powierzchnia kapelusza sitaka jest gładka, ma filcowaty nalot, przez co wydaje się lekko pilśniowa. Później jest naga.
Zwykle po deszczu błyszczy, jest śliska i lepka. Skórka oddziela się od miąższu dość trudno, jednak jej zdejmowanie nie jest konieczne. Trzon sitarza ma maksymalnie 10 cm i grubość 2 cm. Jest gładki i matowy, czasem lekko marmurkowaty.
Jego kolor jest zbliżony do barwy kapelusza. W górnej części bywa bardziej żółty, cytrynowożółty, zaś niżej rdzawy, lekko pomarszczony. Grzyby sitaki mają zwarty miąższ, w kapeluszu sprężysty, w trzonie zaś włóknisty, czerwonobrązowy.
Po przekrojeniu lekko błękitnieje. Ma słaby, łagodny, mało wyrazisty smak. Znawcy i smakosze określają go jako lekko kwaskowaty, zaś zapach jako delikatny, przyjemny, lekko owocowy.
Rurki sitaka są przyrośnięte do trzonu. Najpierw są szarożółtawe, później żółte, szaroochrowe, w końcu brązowawe. Ich pory są bardzo duże, swoim wyglądem przypominają oczka sita, od których pochodzi ich nazwa.
Gatunki podobne do sitaka to:
- lejkoporek olszowy (Gyrodon lividus), którego cienkie rurki daleko zbiegają na trzon i są silnie zrośnięte z miąższem kapelusza,
- maślak ziarnisty (Suillus variegatus), który ma drobniejsze pory, a górna część jego trzonu jest punktowano nakrapiana,
- maślak błotny (Suillus flavidus), który posiada na trzonie pierścień, a na kapeluszu grube i wrośnięte włókienka. Jest bardzo rzadki.
4. Czy sitak to grzyb jadalny?
Sitaki to grzyby jadalne o średniej wartości smakowej i odżywczej. Nie cieszą się popularnością i uznaniem. Mówi się, że smakują zdecydowanie gorzej niż inne gatunki maślaków. Co ciekawe podczas obróbki termicznej zmieniają kolor na czerwonofioletowy lub ciemnoróżowy, co ożywia barwę potraw czy marynaty.
Maślak sitarz nadaje się do suszenia, gotowania zup i sosów z innymi, smaczniejszymi grzybami. Jest traktowany jako grzyb domieszkowy. Sitarze ajlepiej nadają się do suszenia i marynowania z innymi grzybami o wyraźniejszym smaku i zapachu.
Warto zbierać tylko małe, młode grzyby, ponieważ starsze są łykowate, mocno zaczerwione i po prostu niesmaczne. Młode, jędrne owocniki doskonale nadają się do marynowania.
5. O czym pamiętać zbierając grzyby?
Zbierając i przetwarzając grzyby w kuchni zawsze należy zachować ostrożność. O czym trzeba pamiętać? Należy zbierać wyłącznie okazy zdrowe, kształtne, a także takie, co do których mamy absolutną pewność, że są jadalne.
Świeże grzyby trzeba szybko przygotować i najlepiej od razu zjeść. Przyrządzonych nie powinno się przechowywać. Lepiej je ususzyć, zasolić, zamarynować albo zamrozić. Dzieci oraz osoby uczulone na grzyby nie powinni jeść ich w ogóle.