Czosnek - pochodzenie, skład, właściwości lecznicze, czosnek jako naturalny antybiotyk

Czosnek to produkty, który kojarzy się z odstraszaniem wampirów i niezbyt przyjemnym zapachem. Mimo specyficznej woni warto jednak przełamać się i wprowadzić czosnek pospolity do swojego jadłospisu. Jest to bowiem warzywo o naprawdę ciekawych właściwościach. Znany jako „naturalny antybiotyk", czosnek wpływa pozytywnie na libido i wzmacnia wytrzymałość sportowców. Dzięki zawartości przeciwutleniaczy czosnek pospolity jest ważnym elementem profilaktyki nowotworów. Jakie inne właściwości czosnku są godne uwagi?

1. Skąd pochodzi czosnek?

Czosnek pospolity należy do rodziny amarylkowatych i jest bardzo rozpowszechniony na świecie. Istnieje około 260 gatunków tej rośliny, w samej tylko Polsce – 16 (m.in. czosnek niedźwiedzi, zielony, wężowy, dziki), choć nasze uprawy to głównie czosnek pospolity – Allium sativum.

Jego pobratyńcami są takie warzywa jak: cebula, szczypiorek, por, siedmiolatka, szalotka, które nie mają jednak takich jak czosnek właściwości. Rośnie on prawie we wszystkich strefach klimatycznych, choć ze względu na glebę upodobał sobie Hiszpanię, Turcję, Egipt czy Indie.

O dezynfekujących właściwościach czosnku głoszono już dawno przed naszą erą. Wyryte tablice, odkryte na piramidzie w Gizeh liczą sobie 4500 lat. Wg nich, przy budowie niewolnicy otrzymywali czosnek pospolity, aby „mieli serce i odwagę” do pracy oraz by byli „strzeżeni przed chorobami”. W średniowieczu żniwiarze również wypijali miód pitny lub wino z czosnkiem.

Zobacz film: "Dietetyk o cudownych właściwościach czosnku"

Czosnek pospolity jest również podawany kogutom przed walkami. Uwielbiają go Arabowie (ponoć na pustyni chroni przed pragnieniem), a złośliwi twierdzą, że to dzięki czosnkowemu aromatowi matadorzy zabijają byki.

To tylko nieliczne przykłady wiary w dobrodziejstwa płynące ze spożywania czosnku. Trudno więc nie przyjrzeć się mu bliżej i nie sprawdzić, ile w tym prawdy. Co mówi nauka?

2. Z czego składa się czosnek?

Czosnek pospolity to w większości woda (60 proc.) oraz węglowodany (33 proc.). Ilość, jaką przeważnie zjadamy (ok. 5 g), dostarcza nam jedynie 7 kcal. W czosnku znajdziemy olejki eteryczne oraz lotne i organiczne związki siarkowe, czyli allinę i skordyninę A i B.

Charakterystyczny zapach oraz zdrowotne właściwości czosnku pospolitego pojawiające się po zmiażdżeniu czosnku zawdzięczamy przejściu alliny w allicynę. Działanie allicyny jest ponoć na tyle silne, że wystarczają 3 minuty, by sok z czosnku zniszczył kolonię bakterii w warunkach in vitro.

W czosnku właściwości zdrowotne są obecne dzięki zawartości flawonoidów, witamin z grupy B, witaminy C, potasu, żelaza i magnezu, jednak ze względu na małe użycie w kuchni nie można nazwać go źródłem tychże witamin i składników mineralnych.

W czosnku znajdują się naturalne antyoksydanty, a czosnek ma właściwości przeciwzapalne oraz przeciwwirusowe. Czosnek pospolity działa jak antybiotyk. Ząbki czosnku zawierają duże stężenie siarki, flawonoidów oraz selenu.

Wiele wskazuje na to, że siarczki selenu blokują uszkodzenia w DNA komórek i pobudzają naprawę uszkodzonego kwasu nukleinowego. Z kolei flawonoidy to związki roślinne o właściwościach przeciwutleniających i przeciwzapalnych.

Zawarte w czosnku właściwości zapobiegają uszkodzeniu komórek, walczą one z rakiem. Gdy czosnek pospolity jest rozdrobniony, wydziela się związek o nazwie allicyna. Ma on działanie antybiotykowe i przeciwgrzybicze.

Jeśli chcesz skorzystać w optymalnym stopniu z właściwości czosnku, jedz go na surowo. Aby uniknąć nieprzyjemnego oddechu po spożyciu czosnku, rozważ spożywanie go w formie suplementów diety. Przygotuj się jednak na to, że zawartość allicyny może być dużo niższa niż ma to miejsce w przypadku surowego czosnku.

Przez lata ludzie próbowali pozbyć się nieprzyjemnego zapachu po spożyciu świeżego czosnku. Oto niektóre z licznych metod:

• żucie zielonej natki pietruszki lub goździków (w ilości około dziesięciokrotnie większej niż czosnku),
• zjedzenie łyżeczki miodu, jabłka, ziarnka palonej kawy,
• popijanie jogurtem lub mlekiem,
• popijanie czerwonym winem.

Wiemy już na pewno, jaka forma przygotowania czosnku jest najwłaściwsza, by wykorzystać dobroczynne właściwości allicyny. Należy zmiażdżyć ząbki czosnku i odstawić na ok. 10 minut.

Po upływie tego czasu nastąpi odpowiedni wzrost stężenia allicyny i można wziąć się za jedzenie lub szybkie (najwyżej 5-minutowe) gotowanie czosnku. Natomiast długotrwała obróbka termiczna pozbawia czosnek właściwości bakteriobójczych, nie wstrzymując jednak działania antyutleniającego i grzybobójczego. Zalecane przez piśmiennictwo ilości to 4 gramy dla osoby dorosłej dziennie (1–2 ząbki czosnku).

3. Czosnek - naturalny antybiotyk

Wszystkie one posiadają pewne wartości lecznicze – np. czosnek siatkowaty już w starożytnym Rzymie był uważany za środek oczyszczający żołądek i krew oraz dodający siły i męstwa, toteż stanowił stały element diety legionistów, zaś medycyna ludowa do dziś poleca go przy stwardnieniu tętnic i szkorbucie oraz jako środek wzmacniający i moczopędny.

Czosnek pospolity (Bulbus allii) ma jednak tak wiele dobroczynnych właściwości, że wygrywa wszystkie konkurencje z innymi roślinami i wysoko ceniony jest na całym świecie.

Ze wszystkich roślin czosnek ma najwięcej fitoncydów, substancji lotnych o właściwościach zwalczających bakterie, toteż działa jak antybiotyk. Dlatego stosuje się go w leczeniu przeziębień, chorych zatok, przewlekłych nieżytów oskrzeli, zaburzeń żołądkowych i infekcji grzybiczych. 

Obniża ciśnienie tętnicze krwi, bo olejek czosnkowy rozszerza w znaczący sposób obwodowe naczynia krwionośne, jest pomocny przy rozpuszczaniu zakrzepów i zmniejszania poziomu cholesterolu. Do codziennej diety chorych na nadciśnienie i stwardnienie tętnic włącza się 2–3 ząbki czosnku, aby zapobiec bezsenności i bólom głowy.

Przypisuje mu się też właściwości przeciwnowotworowe i odmładzające, gdyż zapobiega lub opóźnia rozwój wielu chorób zwyrodnieniowych. Zawiera śluzy, cukry i związek alliinę, który rozpada się na cukier i olejek czosnkowy o niezmiernie ostrym zapachu i bardzo silnych właściwościach antyseptycznych i bakteriostatycznych.

W starożytności Dioskorydes zalecał go przy astmie, żółtaczce, biegunkach, hemoroidach, wysypkach skórnych i przeciw robakom, a nowoczesne badania właściwości te w pełni potwierdziły. Wiemy, że czosnek odkaża przewód pokarmowy i działa przeciwkurczowo na jelita, można go więc stosować przy kolkach, wzdęciach, uporczywych biegunkach i stanach spastycznych.

Poza alliiną i enzymami, które podczas roztarcia tworzą bakteriobójczą alliicynę, czosnek zawiera białka, cukry, witaminy: A, B1, B2, C oraz drażniącą kubki smakowe siarkę. Poza tym wapń, fosfor, magnez, żelazo, selen, jod, chrom i cynk. Z powodzeniem używany jest przy zatruciu nikotyną u nadmiernie palących.

Inaczej mówiąc, jest to cud natury, którego substancje czynne zawarte w ostrym olejku czosnkowym działają jak antybiotyk i aktywizują komórki. Jest silnym środkiem przeciwmiażdżycowym i obniżającym ciśnienie tętnicze oraz dezynfekującym jelita i pomocnym przy zwalczaniu epidemii grypy.

Łagodzi również podrażnienia wywołane ukłuciami przez owady, ale w razie zbyt długiego stosowania może spowodować egzemę. Spożywanie 2–3 ząbków czosnku dziennie zmniejsza ryzyko zawałów.

Należy pamiętać jednak, że większe ilości czosnku mogą powodować wzdęcia. Nadmierne spożywanie czosnku może również wywoływać reakcje alergiczne.

Ujemną cechą czosnku jest jego zapach. Olejek czosnkowy wydala się z ustroju m.in. przez płuca, nerki i skórę, co powoduje, że po spożyciu większych ilości można nim nieznośnie pachnieć. Zapach ten można częściowo zneutralizować za pomocą pietruszki lub selera.

Najpewniejszym przetworem jest świeży czosnek w ilości 1–3 ząbków, utarty na miazgę z zieloną pietruszką lub selerem. Jeśli dodamy ponadto trochę śledzia i masła, otrzymamy smaczną pastę do chleba.

W ogóle przepisów na przetwory czosnkowe jest cała masa. Na przykład na katar i zatoki zaleca się zgnieciony ząbek czosnku zmieszany z łyżeczką miodu i rozpuszczony w filiżance letniej wody z sokiem z cytryny. Pije się go 3 razy dziennie.

Na przeziębienie z kolei zaleca się przez trzy dni jeść na kolację kanapkę posmarowaną masłem czosnkowym (5 zmiażdżonych ząbków czosnku zmieszanych z masłem) i topionym serkiem, popijając szklanką gorącego mleka z łyżką miodu, łyżeczką cynamonu, łyżeczką imbiru i odrobiną startej gałki muszkatołowej. Gotowe preparaty z czosnku można też kupić w aptece.

3.1. Ciśnienie krwi

Czosnek pospolity poprawia stan zdrowia poprzez obniżenie ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu LDL. Nie należy jednak oczekiwać cudów. Analiza 29 badań klinicznych wykazała, że czosnek zmniejsza poziom cholesterolu tylko w stosunkowo niewielkim stopniu.

Jego wpływ na ciśnienie krwi również jest ograniczony. Czosnek jest co prawda skuteczniejszy niż placebo, ale nie oznacza to, że działa jak leki na nadciśnienie. Czosnek pospolity ma działanie przeciwutleniające i zmniejsza ilość wolnych rodników.

Obniża poziom cukru we krwi. Czosnek koi bóle głowy i ułatwia zasypianie. Włączenie go do diety jest jednak dobrym posunięciem w profilaktyce chorób serca, infekcji, przeziębień i grypy. Nie należy przy tym przesadzać z jego ilością. W nadmiarze czosnek może wywołać problemy żołądkowe, ból głowy, uczucie zmęczenia oraz biegunkę.

Ze względu na fakt, że czosnek rozrzedza krew, nie powinien być spożywany przez co najmniej siedem dni przed operacją. Warzywo to może wchodzić w interakcję w niektórymi lekami, dlatego nie każdy powinien je spożywać.

Czosnek jest ciekawym warzywem o licznych właściwościach prozdrowotnych. Warto włączyć go do swojej diety. Z pewnością wyjdzie to na zdrowie.

3.2. Ochrona przed zawałem i udarem

Czosnek wykazuje działanie przeciwzakrzepowe podobne do aspiryny. Zmniejsza lepkość krwi i powoduje rozkurcz naczyń krwionośnych, dzięki czemu krew może swobodniej krążyć.

Zapobiega tym samym powstawaniu niebezpiecznych zakrzepów , które mogą przyczyniać się do powstawania zawału serca i udaru mózgu. Spożywanie czosnku pozwala też zmniejszyć zmiany miażdżycowe, przywraca też naczyniom krwionośnym elastyczność i usprawnia przepływ krwi.

3.3. Leczenie infekcji wirusowych

Czosnek dzięki obecności lotnych związków siarki i olejków eterycznych wykazuje skuteczne działanie zapobiegające infekcjom wirusowym układu oddechowego i pomaga w ich zwalczaniu.

Czosnek jest szczególnie polecany w okresach wzmożonego zachorowania na infekcje wirusowe. Ciepłe mleko ze zmiażdżonym ząbkiem czosnku rozgrzewa, pomaga obniżać gorączkę, ułatwia odkrztuszanie i pomaga udrożnić drogi oddechowe.

3.4. Trawienie

Czosnek znakomicie wpływa na procesy trawienne i pracę układu pokarmowego. Przyczynia się do wzmożonego wydzielania żółci, usprawnia pracę jelit i zapobiega powstawaniu nieprzyjemnych wzdęć.

Czosnek ma również silne działanie bakteriobójcze, co przekłada się na jego skuteczność w zwalczaniu pasożytów układu pokarmowego - owsików, glisty ludzkiej i tasiemców. Żeby pozbyć się ich z organizmu należy codziennie przez kilka tygodni wypijać na czczo nalewkę z czosnku moczonego przez całą noc w szklance wody. Można również zjadać kilka ząbków surowego czosnku lub pić mleko z dodatkiem czosnku.

3.5. Działanie bakteriobójcze

Bakteriobójcze działanie czosnku wykorzystywane jest nie tylko do pozbycia się pasożytów z układu pokarmowego. Substancje zawarte w czosnku hamują rozwój bakterii gronkowca złocistego, paciorkowca, pałeczek okrężnicy i otoczaków. To bakterie, które bardzo łatwo stają się odporne na działanie antybiotyków. Używanie czosnku nie narusza zdrowej flory bakteryjnej jelit.

3.6. Działanie antynowotworowe

Antynowotworowe działanie czosnku wynika głównie z jego właściwości bakteriobójczych. Czosnek pomaga zwalczać bakterie Helicobacter pylori, które bytują w żołądku. To one są m.in. odpowiedzialne za powstawanie raka żołądka.

Czosnek jest też cennym źródłem przeciwutleniaczy, które wyłapują wolne rodniki, opóźniając tym samym procesy starzenia komórek, pobudzają układ immunologiczny do zwalczania komórek nowotworowych i hamują procesy karcinogenezy. Badania udowadniają, że regularne spożywanie czosnku może zmniejszać ryzyko zachorowania na raka żołądka, raka okrężnicy i raka jelita grubego.

3.7. Wpływ czosnku na skórę

Czosnek nie tylko wpływa na nasz organizm od wewnątrz, ale jego działanie widoczne jest też na zewnątrz. Przeciwutleniacze opóźniają procesy starzenia się komórek, witaminy i minerały wzmacniają włosy i paznokcie, sprawiają też, że cera wydaje się bardziej promienna.

Czosnek korzystnie wpływa na naczynka krwionośne i poprawia krążenie krwi, dzięki czemu zapobiega powstawaniu żylaków i pajączków na skórze. Woda, w której moczony był czosnek może być pomocna przy leczeniu wyprysków i zmian grzybiczych.

4. Czy można przedawkować czosnek?

Ciężko jest przedawkować czosnek, ale faktem jest że nie każdy może sobie pozwolić na jego swobodne spożywanie. Nadmierne spożywanie czosnku nie jest polecane kobietom w ciąży, ponieważ może nieznacznie zmieniać smak mleka.

Z czosnku powinny też zrezygnować osoby z nieżytem żołądka i jelit, a także te które zmagają się z niedociśnieniem - czosnek dodatkowo obniża ciśnienie.

Rzadko zdarza się również, że czosnek może uczulać. Może też wchodzić w interakcje z lekami, szczególnie z tymi, które wpływają na krzepliwość krwi, dlatego przed połączeniem tych dwóch produktów należy przeczytać ulotkę leku.

5. Kaloryczność czosnku

6. Przepisy

Czosnek niedźwiedzi ma te same właściwości co czosnek pospolity. Jednak to czosnek niedźwiedzi zawiera związki siarki, które mają pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, pokarmowy oraz zwalczanie wirusów i bakterii.

Aby wprowadzić do diety czosnek niedźwiedzi, można wypróbować różne przepisy z czosnkiem niedźwiedzim. W sieci można też znaleźć przepis na oliwę z czosnkiem niedźwiedzim. Warto również wypróbować przepis z czosnkiem niedźwiedzim na czosnkowe pesto.

Koniecznie należy również wypróbować przepisy na czosnek marynowany. Choć czosnek marynowany w occie traci część swoich właściwości, to warto go kupić, ponieważ świetnie urozmaici np. sałatki.

Innym rozwiązaniem jest wykonanie czosnku marynowanego samodzielnie w domu. Przepisów na czosnek marynowany jest bardzo dużo. Dlatego warto testować różne przepisy z czosnkiem pospolitym, aby znaleźć swój idealny.

6.1. Nalewka czosnkowa

Do przygotowania nalewki potrzebujemy ok. 100 g czosnku i ½ litra czystej wódki. Ząbki czosnku obieramy, przekładamy do naczynia i lekko rozgniatamy. Zalewamy wódką, zakręcamy naczynie i odstawiamy na 10 dni w ciepłe miejsce. Co 2 dni lekko wstrząsamy butelką. Po tym czasie nalewkę przecedzamy do czystego naczynia. Przechowujemy w lodówce.

Stosowanie nalewki czosnkowej: dwa razy dziennie zażywamy 10-20 kropli nalewki rozcieńczonych w ¼ szklanki wody. Po miesiącu kuracji wskazana jest kilkutygodniowa przerwa.

Nalewka wpływa na obniżenie ciśnienia i stężenia cholesterolu we krwi. Działa też przeciwmiażdżycowo i łagodzi bóle reumatyczne.

6.2. Czosnek marynowany w ziołach

Ten aromatyczny czosnek świetnie sprawdzi się jako dodatek do sałatek i dań z grilla. Do jego przygotowania potrzebujemy kilku główek czosnku, oliwy z oliwek, papryczki chilli, suszonych ziół prowansalskich, rozmarynu, tymianku i ziaren kolorowego pieprzu.

Ząbki czosnku obieramy i ciasno umieszczamy w wyparzonych słoiczkach. Papryczkę dzielimy na mniejsze części i przekładamy do słoiczków z czosnkiem.

Do każdego słoiczka dodajemy łyżeczkę ziół prowansalskich, tymianku i rozmarynu oraz kilka ziarenek kolorowego pieprzu. Tak przygotowany czosnek zalewamy oliwą. Słoiki szczelnie zakręcamy i pasteryzujemy przez ok. 20 minut, a następnie odstawiamy do wystudzenia i przenosimy w ciemne i chłodne miejsce.