Dietoprofilaktyka i dietoterapia nowotworów

Choroby nowotworowe są najczęstszą, tuż po chorobach układu krążenia, przyczyną zgonów w Polsce. Według danych pochodzących z Krajowego Rejestru Nowotworów, w 2010 roku z powodu chorób nowotworowych umarło ok. 93 tys. osób. Wśród mężczyzn najczęściej występującymi nowotworami są nowotwory: płuc, jelita grubego, prostaty i pęcherza moczowego, zaś u kobiet: piersi, jelita grubego, płuc i szyjki macicy.

1. Przyczyny powstawania nowotworów

Pośród najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych wymienia się przede wszystkim:

• wiek powyżej 55 roku życia,
• ekspozycję na promieniowanie nadfioletowe i jonizujące,
• zanieczyszczenie środowiska,
• palenie tytoniu,
• nadmierne spożycie alkoholu,
• niewłaściwą dietę,
• zachowania seksualne,
• narażenie na substancje chemiczne (azbest, chlorek winylu) wynikające z rodzaju wykonywanej pracy,
• czynniki genetyczne i uwarunkowania osobnicze,
• brak aktywności fizycznej.

2. Aspekty i problemy żywieniowe pacjentów onkologicznych

Zdecydowana większość przyczyn powstawania nowotworów wynika z prowadzonego przez nas stylu życia i w dużym stopniu zależy wyłącznie od nas.

Zobacz film: "Sól w diecie - ile można spożywać?"

Przyjmuje się, iż za ok. 30 proc. występowania nowotworów na świecie odpowiedzialne są nasze zwyczaje żywieniowe. Wśród aż 80 proc. pacjentów onkologicznych stwierdza się niedożywienie. Za ten stan rzeczy odpowiadają między innymi takie elementy, jak:

• brak łaknienia,
• skutki uboczne wywołane działaniem leków,
• zaburzenia wchłaniania,
• zaburzenia trawienia składników pokarmowych,
• biegunki i wymioty spowodowane radio- i chemioterapią.

Leczenie dietetyczne powinno być zatem skierowane w kierunku:

• zapobiegania powstawaniu stanów niedożywienia,
• zmniejszania ubocznych efektów leczenia przeciwnowotworowego,
• poprawy jakości życia.

3. Profilaktyka nowotworowa

Odpowiedni sposób żywienia wydaje się mieć ogromne znaczenie zarówno w profilaktyce nowotworowej, jak i w terapii tej grupy chorób. Poniżej postaramy się przedstawić najważniejsze zasady żywieniowe, których wprowadzenie w życie ma za zadanie obniżyć ryzyko powstawania nowotworów, a także pomóc w walce osobom na nie cierpiącym.

1. Ze względu na zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu wynikające z występowania nowotworu należy zwiększyć spożycie białka do ok. 1,5 g na 1 kg masy ciała.
2. Należy zwiększyć udział spożywanych tłuszczów do ok. 30-35 proc. pokrycia zapotrzebowania energetycznego organizmu. Jest to spowodowane zwiększeniem przemian oksydacyjnych tłuszczów. Najbardziej zalecanymi rodzajami lipidów są kwasy tłuszczowe jednonienasycone, których dobrym źródłem jest oliwa z oliwek czy też olej rzepakowy.
3. W grupie osób chorych, w wyniku zachodzących procesów prooksydacyjnych warto zwiększyć spożycie produktów bogatych w antyoksydanty, którymi są: witaminy C i E, beta-karoten, polifenole, żelazo), cynk, selen.
4. W przypadku, gdy nie występują biegunki czy zaparcia, podaż błonnika pokarmowego powinna być podobna jak w przypadku osób zdrowych i wynosić ok. 25-30 g/dzień.
5. Dieta powinna być lekkostrawna, oparta na przyrządzaniu potraw poprzez gotowanie w wodzie, na parze, duszenie bez dodatku tłuszczu czy też pieczenie w folii aluminiowej.
6. Należy wykluczyć takie metody obróbki kulinarnej jak: smażenie, peklowanie, wędzenie, nadmierne solenie, a także marynowanie.
7. Spożywane produkty powinny mieć umiarkowaną temperaturę (nie mogą być zbyt zimne lub zbyt gorące).
8. Produkty tuż po otwarciu ze szczelnie zamkniętych opakowań powinny być jak najszybciej wykorzystane do spożycia.
9. W czasie radio- i chemioterapii zaleca się tymczasowe wykluczenie produktów bogatych w laktozę (mleko i produkty mleczne) ze względu na możliwe wystąpienie wtórnego niedoboru laktazy.
10. Podczas leczenia warto ograniczyć spożycie produktów bogatych w puryny (wątróbka, podroby, grzyby, śledzie, konserwy rybne).
11. Przeciwwskazane jest spożywanie grejpfrutów oraz soków i wyciągów powstałych na ich bazie ze względu na możliwość wchodzenia składników w nich zawartych w interakcje z lekami onkologicznymi.
12. Warto ograniczyć przez osoby chore spożycie warzyw kapustnych i strączkowych, które mogą powodować nadmierne wzdęcia i zmniejszać tym samym jakość życia.
13. Owoce należy spożywać dojrzałe, najlepiej bez skórki.
14. Z mięs najlepiej wybierać chudy drób bez skóry, a także chudą wołowinę, cielęcinę, wołowinę. Ryby wybierać morskie.
15. Warto również wzbogacić dietę w składniki wykazujące działanie immunomodulujące.
16. Posiłki powinny być spożywane częściej, lecz w mniejszej objętości.
    Powinny być również kolorowe i urozmaicone.
17. Aby zwiększyć kaloryczność spożywanych potraw, możemy podczas ich przygotowywania dodawać masła, oliwy z oliwek, mleka w proszku, zmielonych orzechów, odrobiny miodu.
18. W przypadku problemów z połykaniem – wybieraj budynie, kisiele, twarożki, galaretki, desery mleczne, warzywa w postaci purée, musy owocowe. Chleb czy też biszkopty namaczaj w mleku czy herbacie.
19. Jeśli doskwiera ci suchość w ustach – zwiększ spożycie płynów w postaci herbatek ziołowych, wody niegazowanej czy też niedosładzanych kompotów.
    Dodatkowo płucz często usta naparem, np. z rumianku.
20. W przypadku zaburzeń odczuwania smaku możemy dodawać do potraw aromatycznych ziół czy soku z cytryny (jeśli nie podrażniają one naszych narządów).

4. Rekomendacje żywieniowe w zapobieganiu powstawaniu nowotworów

Wyżej wspomniane zasady odnoszą się do osób cierpiących na nowotwory.
Jednakże jak powinna wyglądać dieta zdrowego człowieka, który chce uniknąć zachorowania na wspomniany rodzaj chorób? Przede wszystkim powinna być ona oparta na zdrowej piramidzie żywieniowej. Uwzględniając jej zasady, w 2007 roku Amerykański Instytut Badań nad Rakiem opracował dokument, w którym przedstawiono podstawowe zalecenia żywieniowe w prewencji nowotworów:

1. Utrzymanie właściwej masy ciała – dowiedziono, że nadwaga i otyłość są istotnymi czynnikami ryzyka powstawania nowotworów.
2. Ograniczenie spożycia produktów, które predysponują do nadmiernej masy ciała (mowa tu głównie o żywności typu fast food, słodyczach, napojach słodzonych).
3. Ograniczenie spożycia mięsa czerwonego – zaleca się nieprzekraczanie spożycia 300-500 g mięsa czerwonego w ciągu tygodnia.
4. Ograniczenie spożycia alkoholu – za bezpieczną dawkę uważa się ok. 15 g etanolu (1 drink) w przypadku kobiet i ok. 30 g etanolu (2 drinki) w przypadku mężczyzn spożywanego na dzień.
5. Ograniczenie spożycia soli kuchennej do poziomu 1 łyżeczki dziennie, z równoczesnym ograniczeniem spożycia produktów przetworzonych, bogatych w ten związek.
6. Niestosowanie suplementacji w przypadku gdy niezbędne składniki odżywcze jesteśmy w stanie dostarczyć wraz z naturalnym pokarmem.
7. Zwiększenie spożycia produktów pochodzenia roślinnego – dzienna podaż warzyw i owoców powinna wynosić około 600 g. Dodatkowo powinniśmy spożywać pełnoziarniste produkty zbożowe, a także nasiona roślin strączkowych. Zawarte w tych produktach związki bioaktywne są bardzo skutecznym orężem w walce z czynnikami powodującymi powstawanie nowotworów.
8. Zwiększenie swojej aktywności fizycznej.

Biorąc pod uwagę powyższe zalecenia w żywieniu osób chorych na nowotwory, należy mieć pełną świadomość, że w praktyce muszą być one dodatkowo indywidualnie dostosowane do stanu pacjenta oraz rodzaju nowotworu, na jaki on cierpi. Bardzo ważnym elementem jest prawidłowa ocena stanu odżywienia osoby chorej – to właśnie jej wyniki powinny być podstawą doboru odpowiedniej diety.