Topinambur – charakterystyka, wartości odżywcze, bogactwo inuliny, właściwości lecznicze, przepisy

Topinambur jest rośliną pochodząca z Ameryki Północnej. Jego inna nazwa to słonecznik bulwiasty, ponieważ jadalną częścią topinambura jest jego bulwa. Z jednej rośliny można zebrać kilkadziesiąt bulw o różnej wielkości. Jego części zielone są wykorzystywane do produkcji biomasy.

Na nasz kontynent topinambur dotarł podczas wielkich odkryć geograficznych, z kolei w Polsce znany jest od lat trzydziestych osiemnastego wieku.

Topinambur nie jest wymagającą rośliną. Nie potrzebuje specjalnych warunków do wzrostu, dlatego wiele osób uprawia go jako roślinę ozdobną. Trzeba jednak uważać, ponieważ topinambur jest również gatunkiem inwazyjnym. Dość szybko się rozrasta, z tego powodowu może zdominować całą rabatę. W niektórych przypadkach roślina może także dziczeć. Niektóre osoby wykorzystują topinambur do nasadzenia sezonowego żywopłotu. Roślina ta doskonale nadaje się również jako tło dla innych krzewów. Regularne przycinanie powoduje lepsze krzewienie rośliny. Podobnie jak słonecznik, jest on rośliną jednoroczną. W wyniku kiełkowania powstaje siewka.

Bulwy topinamburu zbiera się jesienią, ale im dłużej pozostaną w ziemi są smaczniejsze. Zbiór może trwać do wiosny kolejnego roku. Topinambur nie jest dobry w przechowywaniu. Bulwy szybko więdną i może pojawić się na nich pleśń. Polacy najchętniej uprawiają dwie odmiany topinamburu. Pierwsza odmiana, czyli Albik, charakteryzuje się białymi, maczugowatymi bulwami. Drugą odmianę stanowi Rubik. Posiada on nieregularne, owalne, fioletowe bulwy.

Inne nazwy topinamburu to: karczoch jerozolimski, gruszka polna, kanadyjska trufla, gdula ziemna.

Topinambur zawiera dużo wody, węglowodanów, białek i bardzo mało tłuszczu. Stanowi cenne źródło składników mineralnych. Obfituje między innymi wapń, cynk, sód, fosfor, żelazo, magnez oraz potas. Potas zawarty w topinamburze jest potrzebny naszemu organizmowi do prawidłowego rozwoju mięśni i regulowania ich pracy. Oprócz tego, ma on znaczny wpływ na nasz układ nerwowy. Jeśli poziom potasu w naszym organizmie jest wysoki, nasz mózg lepiej pracuje i jest lepiej odżywiony.

Topinambur jest także źródłem witamin. W jego składzie możemy znaleźć witaminę C, tiaminę, ryboflawinę, niacynę, kwas foliowy, witaminę B6, witaminę A, witaminę E oraz witaminę K. Spożywając potrawy z topinamburem dostarczamy do naszego organizmu składniki niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania. W 100 g surowego topinamburu znajduje się 73,0 kcal.

W składzie topinamburu znajdziemy również błonnik, nazywany włóknem pokarmowym. Stanowi on formy węglowodanów złożonych, polisacharydów, pochodzące ze ścian komórkowych roślin. Najwięcej tej substancji znajduje się w owocach, produktach zbożowych, niełuskanym ryżu i warzywach (również we wspomnianym topinamburze). Po dania z topinamburem powinny sięgać osoby odchudzające się. Dlaczego? Ponieważ błonnik zawarty w topinamburze pęcznieje w naszym żołądku, przez co przez dłuższy czas czujemy się nasyceni i nie sięgamy po kolejne posiłki.

Błonnik przyspiesza przemianę materii, dlatego często wykorzystuje się go w dietach odchudzających, dietach osób chorych na nadwagę oraz otyłość. Spożywanie topinamburu wpływa pozytywnie na stan mikroflory jelitowej, przeciwdziała dolegliwościom ze strony układu pokarmowego oraz trawiennego.

Topinabur wykazuje szereg właściwości zdrowotnych. Dlaczego warto sięgać po niego jak najczęściej?

Inulina w topinamburze

Inulina zawarta w topinamburze działa oczyszczająco na organizm, ponieważ wiąże ona szkodliwe związki, a także wspomaga ich wydalanie z ustroju. Dzięki temu, działanie topinamburu jest silnie odtruwające. Składnik o nazwie inulina przyczynia się również do obniżenia glukozy we krwi, z tego powodu topinabur polecany jest wszystkim tym, którzy borykają się z cukrzycą typu II. Zmniejsza insulinoodporność i wykazuje działanie prozdrowotne.

Inulina zawarta w topinamburze wpływa także pozytywnie na rozwój mikroflory jelitowej, która umożliwia prawidłową pracę jelit. Dzięki temu można pozbyć się zaparć. Wpływa także na jelito grube i zapobiega powstawaniu chorób. Przeciwdziała biegunkom, polipom, owrzodzeniu jelita grubego, stanom zapalnym jelit.

Topinambur ma także właściwości obniżające cholesterol i regulujące ciśnienie krwi. Wspomniana powyżej inulina obniża zbyt wysoki poziom złego cholesterolu LDL i może zapobiegać rozwojowi schorzeń układu sercowo-naczyniowego np. miażdżycy.

Duża ilość potasu zawarta w topinamburze pozwala regulować ciśnienie tętnicze. Oprócz tego, spożywanie topinamburu z wysoką zawartością potasu korzystnie wpłynie na nasz układ kostny. Po dania z tym składnikiem powinny sięgać przede wszystkim te osoby, które nadużywają soli.

Topinambur może działać oczyszczająco i można dzięki niemu usunąć toksyny z organizmu. Pomaga także w usuwaniu alkoholu z krwi.

Zawarty w topinamburze błonnik reguluje perystaltykę jelit, przyspiesza metabolizm, wspomaga odchudzanie i zapobiega chorobom cywilizacyjnym takim jak nadwaga oraz otyłość.

Sok z topinamburu może wspomóc leczenie hemoroidów i łuszczycy. Topinambur zawiera magnez i witaminy z grupy B dlatego też wspomaga pracę układu nerwowego.

Działanie antynowotworowe

Topinambur można stosować także jako roślinę wspomagającą w leczeniu i zapobieganiu nowotworów.

Wstępne badania sugerują, że zawarte w topinamburze seskwiterpeny laktonowe działają cytotoksycznie na dwie linie komórkowe raka sutka. Przeciwnowotworowe działanie wykazują również białka wyizolowane z topinamburu.

Stosowanie topinamburu przeciwdziała poważnym chorobom w obrębie jelita grubego. Znajduje zastosowanie w profilaktyce stanów zapalnych jelit, ale również polipów, owrzodzeń, które mogą stać się początkiem chorób nowotworowych.

Topinambur jest rośliną soczystą, delikatną i słodkawą. Ma lekko orzechowy posmak, który przypomina orzechy brazylijskie. Doskonale nadaje się do potraw pieczonych, gotowanych, smażonych oraz blanszowanych. Można go również spożywać na surowo lub marynować. Topinambur wykorzystuje się do przygotowywania delikatnych zup (np. krem z topinamburu), frytek i chipsów, ale również do surówek obiadowych. Bulwy topinamburu wystarczy zetrzeć na na tarce i podać w formie surówki z innymi warzywami. Topinambur spożywany w formie surowej przypomina w smaku rzepę.

Największa ilość witamin oraz mikroelementów znajduje się pod skórą topinamburu, z tego względu dietetycy nie zalecają obierania bulw. To, czy spożyjemy topinambur ze skórką lub bez, zależy oczywiście od naszych indywidualnych preferencji.

Nieobrane bulwy należy przed przyrządzeniem dania dokładnie wyszorować. Jeśli bulwa wymaga obrania, po usunięciu skórki trzeba zanurzyć topinambur w wodzie z dodatkiem cytryny. Bulwy topinamburu ze względu na wysoką zawartość żelaza, szybko ciemnieją. Przygotowanie smacznych bulw topinamburu jest bardzo proste.

Zupa krem z topinamburu

Zupa krem z topinamburu jest chyba najbardziej popularnym daniem z tego warzywa. Jest serwowana w wykwintnych restauracjach. Topinambur na szczęście można zakupić już w większości supermarketów oraz na straganach więc taką zupę możemy przygotować samodzielnie.

Składniki potrzebne do przygotowania zupy krem z topinambura:

• 750 g bulw topinambura,
• połówka selera,
• 1 pietruszka,
• odrobina oliwy z oliwek,
• pestki dyni,
• sok z połowy cytryny.

przyprawy:

• kurkuma,
• suszony lubczyk,
• natka pietruszki,
• mielona kolendra,
• słodka papryka,
• sól,
• pieprz,
• liść laurowy.

Przygotowanie kremu z topinamburu rozpoczynamy od umycia oraz obrania topinamburu, selera oraz pietruszki. Obrany topinambur zanurzamy w wodzie z sokiem z cytryny, żeby nie ściemniał. Do garnka wlewamy dwie łyżki oliwy, rozgrzewamy. Następnie dodajemy pół łyżeczki kurkumy. Po upłynięciu sześćdziesięciu sekund dodajemy dodajemy obraną i pokrojoną pietruszkę oraz obranego i pokrojonego selera. Warzywa powinny się dusić ok. 7 minut. Po tym czasie należy wrzucić do garnka pokrojony topinambur. Dolewamy wody, dodajemy mieloną kolendrę, słodką paprykę, pieprz, sól oraz liść laurowy. Zupę należy gotować na małym ogniu przez 40 minut. Gdy zupa ostygnie, zblendujmy ją przy pomocy blendera ręcznego lub kielichowego. Potrawę można podawać z z prażonymi pestkami dyni, ziarnami czarnuszki lub niewielką ilością śmietany.

Pieczony topinambur z tymiankiem

Pieczony topinambur z tymiankiem to doskonała propozycja na lekki obiad. Do jego przygotowania potrzebujemy:

• 0,5 kg topinamburu
• 1 główka czosnku
• 1 cebula
• 1 papryka
• świeży tymianek
• pieprz
• sól
• oliwa z oliwek

Topinambur, cebulę i paprykę kroimy w cząstki i układamy na blaszce. Czosnek pozostawiamy w łupinie kładziemy razem z tymiankiem na warzywach. Doprawiamy pieprzem i sola, i pieczemy przez 30 minut w temperaturze 200 stopni Celsjusza. Danie będzie gotowe kiedy topinambur będzie zarumieniony.

Pieczony topinambur z czarnuszką jest niezwykle prostą w przygotowaniu potrawą. Stanowi doskonały dodatek do dań z mięsem, może także występować w formie samodzielnej przekąski.

Składniki potrzebne do przyrządzenia potrawy:

• 1 kilogram bulw topinamburu,
• 4 łyżki oliwy, sól do smaku,
• 1 łyżka nasion czarnuszki,
• 1 łyżeczka suszonego tymianku,
• 1 łyżka nasion sezamu.

Bulwy topinamburu należy dokładnie wyszorować, a następnie osuszyć, czarnuszkę zaś zmielić w młynku. Do zmielonej czarnuszki dodajemy sól, doprawiamy bulwy topinambura. Wszystko dokładnie układamy na blasze wyłożonej papierem do pieczenia. Zapiekamy w piekarniku nagrzanym do 200ᐤC przez ok. 10-12 minut.

Sezam podprażamy na suchej patelni. Upieczone bulwy układamy na talerzu i posypujemy prażonym sezamem.

Pieczone chipsy z topinamburu

Pieczone chipsy z topinamburu sprawdzą się zarówno jako dodatek do zup jak i samodzielna przekąska. Do przygotowania tej potrawy potrzebujemy kilka bulw topinamburu i masło klarowane lub olej.

Topinambur oczyszczamy i kroimy na milimetrowe paski. Pokrojony w plastry topinambur układamy na blachę, smarujemy tłuszczem i pieczemy przez 10 minut w temperaturze 170 stopni Celsjusza. Chipsy z topinamburu łatwo spalić dlatego warto kontrolować sytuację w piekarniku.

Surówka z marchwi i topinamburu

Surówka z marchwi i topinamburu jest doskonałym dodatkiem do potraw mięsnych. Do przygotowania surówki potrzebne są następujące składniki:

• 250 g topinamburu,
• 250 g marchewki,
• łyżka oleju rzepakowego / łyżka oliwy z oliwek - do wyboru,
• 2 łyżki posiekanego koperku,
• 2 łyżki soku z cytryny,
• odrobina soli,
• odrobina pieprzu.

Marchew i topinambur myjemy, w razie potrzeby obieramy i ścieramy na tarce o grubych oczkach. Dodajemy posiekany koperek. Z oliwy lub oleju, soku z cytryny, pieprzu i soli przygotowujemy sos i polewamy nim surówkę. Dokładnie mieszamy.

Źródła

1. Mystkowska I., Zarzecka K., Wartość odżywcza i prozdrowotna słonecznika bulwiastego (Helianthus tuberosus L.), „Postępy Fitoterapii” 2013, nr 2